Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

4.8 - rasm. Xalqaro valyuta bozori ishtirokchilari 
 
Va nihoyat, xalqaro valyuta bozoring ishtirokchilarining beshinchi guruhi – 
valyutani taribga solish va nazorat qilish organlaridir. Bular xizmatlararo va 
mintaqaviy banklar, fondlar, xalqaro valyuta bozorlarining ayrim sektorlarini 
tartibga solish byicha maxsus qo‗mitalar, xalqaro moliya institutlaridir. Xalqaro 
moliya institutlariga Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki guruhi kiradi, uning 
tarkibiga Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK) va Xalqaro rivojlanish 
assotsiatsiyasi ―XRA‖ kiradi. Ularning vazifasiga valyutalar bilan operatsiyalar olib 
borish tartibini tartibga solish yyetakchi rivojlangan mamlakatlar valyutalarining 
kurslarini tartibga solish, xalqaro valyuta qonunlariga amal qilinishini nazorat 
qilish, shuningdek xalqaro huquq normalari va odatlari ustidan nazorat o‗rnatish 
kiradi. Xalqaro valyuta bozori ishtirokchilarini boshqa tasniflash belgisiga ko‗ra 
ham – xalqaro valyuta bozoridagi faoliyatni xususiyatiga ko‗ra ham guruhlash 
mumkin. Shu tasnifga muvofiq bozor ishtirokchilari valyutani sotib oluvchilar, 
valyutani sotuvchilar va ularning operatsiyalaridagi vositachilarga bo‗linadi (4.7- 
rasm). 
 
 
4.5. Valyuta kursi 
Valyuta kursi (exchange rate) – bu boshqa bir mamlakatning pul birliklarida 
ifodalangan bir mamlakatning pul birligining narxidir. Valyuta kursi xalqaro va 
milliy valyuta bozorlarining barcha operatsiyalariga bevosita ta‘sir ko‗rsatadi. 

---

108 
Valyuta kursining xalqaro valyuta bozori kategoriyasi sifatidagi mohiyatini 
tushinish asosida ikki asosiy konseptsiyalar – 
xarid qobiliyati pariteti
va 
foiz 
stavkalari pariteti 
yotadi. Xarid qobiliyati pariteti kontseptsiyasining muallifligi 
XX asr boshi shved iqtisodchisi G. Kasselga tegishlidir. Xarid qobiliyati nazariyasi 
XX asr boshida ustuvor bo‗lgan valyuta kursi mamlakatdagi narxlarning ichki 
darajasi bilan o‗zaro bog‗liq, degan g‗oyadan kelib chiqqan yedi. Kassel tayangan 
asosiy g‗oya yetarlicha sodda edi. Agar narxlarning mazkur darajasida xaridorga 
tovarlarni Buyuk Britaniyada emas, balki AQShda sotib olish arzon tushsa, u holda 
Amerika tovarlariga talab ortadi. Natijada, xalqaro valyuta bozoriga bosim vujudga 
keladi va funt sterlingning AQSh dollariga nisbatan almashuv kursi shunday 
darajada barqarorlashadiki, tovarlarni ikki mamlakatning qaysi biridan sotib 
olishning farqi qolmaydi.