48
III–bosqich
1970- yy.: uzoq muddatli xalqaro kreditlar bozorining
shakllanishi va xalqaro investitsiya bozorini tashkil etilishi. Milliy fond
bozorlarining erkinlashuvi. Xalqaro fond bozorlarining shakllanishi. 1980 yy.
transmilliy bank va kompaniyalarining yuqori sur‘atda rivojlanishi. Xalqaro
investitsiya va fond bozorining yanada rivojlanishi. Xalqaro sug‗urta
bozoridagi
birinchi tizimli operatsiyalar. Xalqaro kreditlar bozoridagi operatsiyalarning
ko‗payishi.
IV–bosqich
XX asrning 1990 yy.: moliya bozorining fond segmentini shiddat
bilan rivojlanishi. Xalqaro derivativlar bozorining shakllanishi. XXI asrning 2000
yy. xalqaro derivativlar bozorining shiddatli rivojlanishi.
Xalqaro moliya bozorining shakllanishi va rivojlanishi bevosita jahon xo‗jaligi
aloqalarining rivojlanishi, xususan uning tarkibiy qismi bo‗lgan xalqaro savdo bilan
paralel ravishda amalga oshgan. Jahon iqtisodiyotining faoliyati uchun zarur sharoit
bo‗lib, bu jahon bozorida kapitalning erkin harakatidir. XXI asrning ikkinchi
yarmiga kelib, milliy iqtisodiyotning internatsionnalashuvi jarayonlarini tezlashuvi
jahon iqtisodiyoti tizimining paydo bo‗lishiga olib keldi. Jahon valyuta bozori
tashkil topishining obyektiv zaruriyati paydo bo‗ldi, ya‘ni
zamonaviy xalqaro
moliya bozori shakllanishining tarixiy birinchi bosqichi yuzaga keldi. Jahon valyuta
bozori dunyo valyuta tizimining mexanizmi sifatida yetarli darajada uzoq muddat
amal qilib keldi. Zamonaviy xalqaro moliya bozorining boshqa segmentlari amalda
yuz yildan keyin (xalqaro kredit bozori,xalqaro fond bozori, xalqaro kredit bozori,
sug‗urta bozori) rivojlana boshladi. Shuning uchun, xalqaro moliya bozorining
tarixiy birinchi modeli, jahon valyuta bozori hisoblanadi.
Bretton-Vuds yangi xalqaro valyuta tizimining tashkil topishi, (1950- y. oxiri-
1960 y.boshi) xalqaro kredit bozorining sekin-asta rivojlanishiga turtki berdi. Jahon
xo‗jaligida kapitalni (kredit) joylashishi uchun dastlabki sharoitni paydo bo‗lishi
davrlarida, xalqaro kredit bozorida qisqa muddatli operatsiyalar amalga oshirilgan,
ya‘ni pul bozori sifatida shakllangan.
XXI asr boshlariga kelib, kredit ko‗lamini
kengayishi va taklif qilinayotgan kreditning turli tuman shakllari sezilarli darajada
xalqaro fond va investitsiya bozorlarini shakllanishiga turtki berdi.
1970-1990 yy. ko‗p segmentli xalqaro moliya bozorining shakllanishida
muhim
o‗rin tutgan
49
:
xalqaro
operatsiyalarida
yyetakchi
valyutalar
almashuvchanligining kiritilishi; erkin suzib yuruvchi
valyuta kurslari tizimini
o‗rnatilishi; yyetakchi sanoati rivojlangan mamlakatlarda valyuta rejimining
liberalizatsiyalashuvi. Xorijiy valyuta oqimlarining erkin harakati xalqaro moliya
bozorini rivojlanishiga olib keldi.
1990- y. kelib, xalqaro moliya bozorining to‗rtinchi bosqichi hosilaviy
moliyaviy insturmentlar bozori jadallik bilan rivojlandi.
Xalqaro moliya bozori
rivojlanishining zamonaviy tendensiyalari tahlili quyidagilarni ko‗rsatmoqda:
ularning jahon xo‗jaligining progressiv rivojlanishi va moliya munosabatlarining
liberalizatsiyalashuvi va globallashuviga uzviy bog‗liqligi, yetarli tartibga
solinmasligi, eksport bazasi va rivojlanmagan iqtisodiy struktrasiga ega bo‗lgan
49
Grishina O.A.,Zvonova Ye.A. Regulirovanie mejdunarodnogo finansovogo rinka: Teoriya, praktika i insturmenti:–
M: INFRA–M, 2010.30–33s.
davlatlar uchun samarasizligi. Ko‗pgina tahlilchi va amaliyotchilar global moliya
bozorining bunday xarakterda rivojlanishi oxir-oqibatda
global moliyaviy
inqirozlar bilan tugashi mumkinligi to‗g‗risida ta‘kidlab o‗tishgan
50
.
Hosilaviy moliyaviy insturmentlar bilan savdo dinamikasining o‗sib borishi,
tez o‗zgaruvchi xalqaro iktisodiy munosabatlar sharoitida moliya bozorining
rivojlanishini ta‘minlashga qaratilgan yangi turdagi insturmentlarni jadal
sur‘atlarda paydo bo‗lishiga olib keldi. Global moliya tizimining hosilaviy
moliyaviy insturmentlar bozori jahon moliyaviy-iqtisodiy
tizimini izdan
chiqaruvchi manba bo‗lib qoldi.
XXI asrning birinchi besh yilligi (2001–2006 yy.) iqtisodiy va moliyaviy
sharoitlari uchun qulay bo‗lgan davr (xalqaro foiz stavkalarining pastligi, dunyoda
likvidlik darajasi ortiqchaligi, eksportga jahon talabini yuqoriligi) sifatida namoyon
bo‗lgan. Mazkur qulay holatdan foydalanib, ko‗pgina o‗rtacha daromadli
mamlakatlar o‗zining xorijiy valyuta rezervini jamg‗arish, joriy to‗lov
balansini
yaxshilash, qarz yukini pasaytirish va qarzni yanada samarali boshqarish ( qoplash
muddati uzoq bo‗lgan qarzlar) hisobidan to‗lov qobiliyatini oshirish imkoniyatiga
ega bo‗lgan. Ko‗pgina yirik qazdorlar esa ortiqcha valyuta rezervlaridan foydlanib,
katta miqdordagi tashqi qarzlarini sotib olgan.
Jahon moliya bozorining rivojlanishida jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroziga
qadar quyidagi tendensiyalarni kuzatish mumkin
51
:
Do'stlaringiz bilan baham: 
