Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

9.To„lov balansiga valyuta-moliyaviy omillarining ta‟siri
. Devalvatsiya, 
odatda eksportni kengaytiradi, revalvatsiya esa importni rag‗batlantiradi. Jahon 
valyuta tizimining barqarorsizligi xalqaro savdo va hisob-kitoblar sharoitlarini 
yomonlashtiradi. Milliy valyuta kursining pasayishini kutgan holda eksport va 
import bo‗yicha to‗lov muddatlarining o‗rnidan siljishi ruy beradi, ya‘ni 
importyorlar to‗lovlarni tezlashtirishga, eksportyorlar esa aksincha xorijiy 
valyutadagi tushumni olishni kechiktirishga harakat qiladilar (―lidz end leyoz‖ 
siyosati). Xalqaro hisob-kitoblar muddatlaridagi kichik bir qisqa uzilish, 
mamlakatdan kapitallarning chetga oqib ketishiga olib kelishi mumkin. Baho va 
to‗lov valyutasi sifatida ishlatilayotgan yyetakchi valyutalar kurslarining tebranishi 
ko‗pchilik davlatlar to‗lov balanslariga ta‘sir etadi. Inflyatsiyaning to‗lov balansiga 
salbiy ta‘siri. Bunday holat, baholarning pasayishi milliy tovarlarning eksportini 
qiyinlashtirib, raqobatdoshligini pasaytirgan, tovarlar importini rag‗batlantirgan va 
kapitallarni xorijga chiqib ketishiga imkon bergan paytda vujudga keladi.
 
10.
Favqulodda holatlar.
hosilning bo‗lmasligi, tabiiy ofatlar, halokatlar va 
shu kabilar to‗lov balansiga salbiy ta‘sir etadi. 
11.To„lov balansiga liberalizatsiya va protektsionizmning ta‟siri. 
Mamlakat
 
iqtisodiyoti ochiqlik darajasining o‗sishi, jahon savdo tashkiloti 
ishtirokchisiga aylanishi, import bojlarining kamayishi jahonda tovarlar eksporti 
hajmining sezilarli ortishiga olib keldi. Xalqaro mehnat taqsimoti chuqurlashuvi va 
ishlab chiqarishning integratsiyalashuvi natijasida milliy iqtisodiyotlarning o‗zaro 
bog‗liqligini kuchayishi, xalqaro kooperatsiya, ko‗pgina mamlakatlarning ochiq 
iqtisodiyot siyosati natijasida kapital xalqaro harakatining liberalizatsiyalashuvi 
to‗lov balansi strukturasidagi ushbu modda olib keldi. Protektsionizm (lat. 
―Protection‖ – himoya) – davlatning milliy iqtisodiyotini himoya qilish va uni 
rivojlantirishni har tomonlama rag‗batlantirish, soliq imtiyozlari berish, importni 
cheklash hamda import bojlarini oshirish va shunga o‗xshash boshqa tadbirlar 
bo‗lib, to‗lov balansi defitsitini kamaytirish uchun mamlakatlar tomonidan amalga 
oshiriladigan chora-tadbirlardir.