Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

revolyusion
yo‘l 
bilan, 
ya’ni jadal usulda yoki 
evolyusion yo‘l
bilan, ya’ni bosqichma-bosqich o‘tish 
mumkin. Birinchi holda, tub islohotlarni o‘tkazish, avvalgi tizimni va tarkib topgan 
iqtisodiy munosabatlarni birdaniga va batamom sindirish ya’ni, to‘ntarish yasash 
talab etilib, «karaxt qilib davolash» usuli («shokovaya terapiya») deb nom oldi. 
Eski iqtisodiy munosabatlarni bosqichma-bosqich yangi bozor munosabatlariga 
aylantira borib, larzalarsiz, shikastsiz samarali bozor iqtisodiyotini vujudga 
keltirish mumkin. Islohotlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, evolyusion yo‘l kamroq 
ijtimoiy larzalarga olib keladi, ancha izchil va muqarrardir. 
Tartibga solinadigan bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘llarigina emas, balki uning 
andozalari ham xilma-xildir. Eng avvalo, ular shunday bozor iqtisodiyoti vujudga 
keltirilayotgan va amal qilib turgan mamlakatlarning milliy xususiyatlari va 
an’analari bilan farq qiladi. Shu boisdan bozor iqtisodiyotining ma’lum andozalari 
ularni amalga oshiruvchi muayyan mamlakatga mansubligiga qarab ajratiladi. 
Masalan, Germaniya, Janubiy Koreya, Turkiya, Argentina, Polsha andozalari va 
hokazo
1
. 
1
Karimov I.A. O‘zbеkiston – bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li. T.: O‘zbеkiston, 1993, 23-bеt. 

---

194 
Ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotidan hozirgi zamon bozor iqtisodiyotiga 
o‘tishning zarurligi iqtisodiy o‘sish ekstensiv omillaridan foydalanish 
imkoniyatlarining tugab borishi bilan notovar iqtisodiyotning amal qilish 
layoqatining pasayishi orqali ifodalanadi. 
Ma’muriy-buyruqbozlik tizimi ikkita muhim kamchilikka ega:
1) uning moslashuvchan emasligi, ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga juda 
sekinlik bilan moslashib borishi;
2) mehnatkashlarda moddiy qiziqish va xo‘jalik yuritish tashabbuskorligining 
yo‘qligi oqibatida samaradorlikning o‘ta darajada pasayib ketganligi. 
Ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyotiga o‘tish ko‘plab 
mamlakatlarda umumiy tendensiyaga ega. Bu jarayon iqtisodiyotni erkinlashtirish, 
chuqur institutsional (eng avvalo, mulkchilik munosabatlarida) tub o‘zgarishlarni 
o‘z ichiga oladi, biroq, bir vaqtning o‘zida moliyaviy barqarorlashtirish chora-
tadbirlarini amalga oshirilishini taqozo etadi. Ma’muriy-buyruqbozlik tizimini 
o‘zgartirish mazkur tizim asosining o‘zgarishini hamda uni sifat jihatidan farq 
qiluvchi bozor tizimiga almashtirilishini anglatar ekan, bunday turdagi 
o‘zgarishlarni