Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali pul va banklar

20.2. Valyuta tizimi va uning elementlari. Valyuta siyosati.
Milliy doirada amal qiluvchi, qadr-qiymati shu mamlakat boyligi bilan ta`minlangan pul valyuta deyiladi. Valyutalar bir-biriga ayirboshlanganda valyuta munosabatlari paydo bo`ladi. Bunday munosabatlar jismoniy shaxslar, firmalar, banklarning valyuta va pul bozoridagi xalqaro xisob-kitoblarni amalga oshirishda sodir bo`ladi. Valyuta munosabatlarining ba'zi bir elementlari qadimiy Rimda veksellar asosida va bir mamlakat savdogarlarning pulini ikkinchi bir mamlakat
savdogariariga almashtirib berish zaminida vujudga kelgan. Valyuta munosabatlarining keyingi bosqichi qadimgi Lionda va boshqa g`arbiy Yevropa mamlakatlarida o`tkaziladigan tratta operatsiyalarining rivojlanishi hisoblanadi. Ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi, jaxon bozonning barpo bo`lishi, xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi va jahon xo`jalik tizimining rivojlanishi xalqaro valyuta munosabatlari rivojlanishining asosidir. Valyuta munosabatlari xalqaro iqtisodiy munosabatlarning bir bo`lagi hisoblanib, uning holati milliy va jahon iqtisodiyotining rivojlanish darajasiga, siyosiy holatiga mamlakatning iqtisodiy salohiyatiga, uning jahondagi mavqeyiga va boshqa omillarga bog`liq bo`ladi. Valyuta tizimi davlatlararo bitim yoki milliy qonunlarga muvofiq valyuta munosabatlarini tashkil qilish va boshqarish shakllarini o`z ichiga oladi.
Valyuta tizimi ikki elementdan – valyuta mexanizmi va valyuta munosabatlaridan iborat. Valyuta mexanizmi deganda valyuta bilan bog`liq milliy va xalqaro darajadagi huquiy me`yorlar va mauassasalar tushiniladi.
Yuqarida ta`kidlanganidek valyuta munosabatlari valyutalar bir biriga ayriboshlanganda jismoniy shaxslar, firmalar, banklarning valyuta va pul bozoridagi xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirishda sodir bo`ladi.
Valyuta siyosatini mamlakatlarning Markaziy banklari olib boradi va u quyidagilarni o`z ichiga oladi.
Valyuta intervensiyasi – Markaziy bankning milliy valyuta kursiga ta`siq qilish maqsadida chet el valyutasini sotish va sotib olish bo`yicha o`tkazilgan operatsiyalari bilan valyuta bozori faoliyatiga aralashuvidir. Bunda Markaziy bank milliy valyuta kursini oshirish maqsadida chet el valyutasini sotadi va aksincha, milliy valyuta kursini tushirmoqchi bo`lganda chet el valyutasini sotib oladi.