Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali pul va banklar

9.2.O`zbekiston Respublikasida amalga oshirilgan pul islohotlari va ularning o`ziga xos xususiyatlari.
O`zbekistondagi inflyatsiya bu mustakil O`zbekiston zaminida vujudga kelgan inflyatsiya emas. Tarixan bu inflyatsiya sobik SSSR da yuzaga kelgan. Bu inflyatsiyaning umumiy iktisodiy sababi davlat boshkaruvida iqtisodga nisbatan siyosatga kup e`tibor berganidadir. Natijada ishlab chikarish sur`tlari tushib ketdi. Tovar kamyobligi yashirin jarayon bo`lib, tovarlarni ishlab chikarish uchun ko`p xarajat qilinsada (xom-ashyolarning narxi yuqoriligi tufayli) tovarlar past baxoda sotilgan. Fark davlat byudjetidan qoplana borgan. 1992 yilning boshidan erkin baxolarga o`tish natijasida (ozik ovkat va yokilgi resurslardan tashkari) inflyatsiya yuzaga otilib chiqdi va tez sur`atlar bilan rivojlanib ketdi.
Shu tufayli O`zbekistondagi inflyatsiya sobik SSSR davrida yuzaga kelgan inflyatsiyaning qoldig’idir va uni davolash uzoq vaqtni talab qiladi. Sobiq SSSR da, jumladan O`zbekistonda 90 - yillardagi inflyatsiyasining asosiy sabablari:
- iqtisodiy muvozanatning yo`kligi, ishlab chikarish
sur`atlarining tushib ketishi natijasida rejali iktisodiyotdagi inkiroz;
-maxsulotlar sifatining, mexnat unumdorligining pastligi;
-ishlab chiqarishda xarajatlar salmg’gining oshib ketishi, bexuda sarflar, iktisod printsiplariga rioya qilmaslik va boshkalar xisoblanadi..
Undan tashqari rivojlangan bozor sharoitiga o`tmasdan turib baxolarning erkinlashuvi, tovar massasi ustidan ba`zi bo`limlarining yakka xukmronlik o`rnatishi, baxolarni xoxlagacha boshqarish, kredit, moliya siyosatlarining noto`g’ri olib borish, iktisodning
“dollarlashuvi”, “rubl’ zona” sining emirilishi, valyuta tushumlari va milliy boylikning chetga oqib ketishi va boshqalar inflyatsiya jarayonining yana rivojlanishiga olib kelgan.
Inflyatsiya jamiyatning rivojlanishiga salbiy ta`sir ko`rsatadi.
Mamlakat iqtisodiy ahvolini tang holga olib keladi:
ishlab chiqarish hajmi tushib ketadi va baholarning oshib borishi ishlab chiqarish istiqbollariga to`g’anoq bo`ladi.
kapitalning asosiy qismi ishlab chiqarishdan savdo (muomala) sohasiga, vositachilik sohasiga oqib o`tadi. CHunki
-ishlab chiqarishdan ko`ra, savdo sohasidagi kapital tezroq va ko`proq foyda keltiradi;
-baholarning o`zgarib turishi olibsotarlikni rivojlantiradi, arzon vaqtida olib, qimmat bo`lganda sotish jarayoni, tovar zaxiralarini yashirish jarayonlari avj oladi;
-kredit berish jarayonlari cheklangan bo`ladi. Qarz oluvchilar ko`payadiyu, qarz beruvchilar soni qisqaradi, chunki qarz bergan yutqazishi mumkin;
-davlatning moliya resurslari qadrsizlanadi va h.k.
Aholining kam daromad oluvchi qismining ijtimoiy ahvoli yomonlashadi. Ularning real daromadlari kamayadi. Nominal daromadning baholar o`sishidan tushishi natijasida aholining turmush darajasi pasayadi. Ayniqsa, nafaqa, davlat tashkilotlaridan maosh oluvchilarning ahvoli qiyinlashishi mumkin. Inflyatsiya aholi jamg’armalarining qadrsizlanishiga olib keladi. Inflyatsiya aholi ba`zi qatlamlarining (savdosotiq sohasida) boyishiga olib keladi.

7.1-rasm.Manba: Markaziy bank hisob-kitoblari.
Davlat aholining daromadlar darajasini tenglashtirish maqsadida daromad va soliqlarni indeksatsiya qilib boradi.
2020–2021 yillarda tarkibiy islohotlardan ko`zlangan natijalar tobora ko`rinib borishi bilan iqtisodiyotdagi cheklovlar kamayib boradi, bu o`z o`rnida narxlarga taklif tomonidan keladigan bosimning pasayib borishiga imkon yaratadi. Bu, birinchi navbatda, davlat korxonalari islohoti va iqtisodiyotning barcha jabhalarida raqobat muhiti kuchayishi bilan bog’liq.
Yuqorida qayd etilgan sharoitlarning ta`minlanishi hamda tashqi muhitning barqarorligi 2020 yil oxiriga yillik inflyatsiya darajasining 10–12 foiz oralig’ida bo`lishiga sharoit yaratadi.