Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti

3-MAVZU. TARMOQDAGI UMUMIY HOLAT VA UNDAGI 
RAQOBATNING TAHLILI 
Reja: 
1.
Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobat tahlilining mazmuni va usullari. 
2.
Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy koʻrsatkichlar. 
3.
Tarmoqdagi raqobat kuchlari va ular ta’sirining darajasi. 
4.
Raqobat kuchlari tarkibida oʻzgarish yasovchi omillar. 
5.
Kompaniya raqobat mavqeining kuchli va zaif jihatlari. 
6.
Raqobat kurashida muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikning kalit omillari. 
7.
Soha va raqobat tahlillarini umumlashtirish. 
1. Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobat tahlilining mazmuni va 
usullari 
Strategiyani ishlab chiqish tahlilga asoslangan ish boʻlib, tahlil 2 yoʻnalishda 
olib boriladi: 
1-
Tarmoqdagi vaziyat va undagi raqobatning shartlari. 
2-
Kompaniya ichidagi vaziyat, uning raqobatbardoshligi. 
Tarmoqlar oʻzining iqtisodiy ta’rifi, ulardagi raqobat va rivojlanish istiqbollari 
boʻyicha bir-biridan farq qiladi. Masalan: Ilmiy texnika taraqqiyoti sur’atlari yuqori 
va past boʻlishi mumkin. Har bir tarmoq uchun zarur boʻlgan kapital qoʻyilmalar 
hajmi ham har xil boʻladi. Bozorlar esa mahalliydan tortib dunyo bozorigacha 
farqlanadi. Raqobat kuchli yoki zaif boʻladi. Talab ham oʻsib boruvchi yoki kamayib 
boruvchi boʻladi. 
Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobatni tahlil qilishda alohida usullar 
qoʻllanilib, bu usullar tarmoqda boʻlayotgan oʻzgarishlar va raqobat kurashini 
baholash imkonini beradi. Buning uchun quyidagi 7 ta savolga javob topish lozim: 
1.
Tarmoqni taʼriflovchi umumiy iqtisodiy koʻrsatkichlar. 
2.
Tarmoqdagi raqobat kuchlari va ular ta’sirining darajasi. 
3.
Raqobat kuchlari tarkibida oʻzgarish yasovchi omillar. 
4.
Kompaniya raqobat mavqeining kuchli va zaif jihatlari. 
5.
Raqobat kurashida muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikning kalit omillari. 
6.
Raqobat qaysi yoʻnalishda borishini kim belgilaydi? 
7.
Foyda olish nuqtai nazaridan tarmoqning jozibadorligi 
Vaziyat tahlilining maqsadi kompaniyaning ichki va tashqi muhitiga xos 
boʻlgan va kompaniyaning strategik yoʻnalishi va imkoniyatlarini eng yorqin 
ifodalovchi jihatlarni aniqlashdan iboratdir. Bunda asosiy eʼtibor strategiyaga oid 
bir qator muhim savollarga aniq javoblar topishga qaratiladi. 
Soʻngra bu savollar kompaniyadagi strategik vaziyatning aniq manzarasini 
shakllantirish va uning strategik hatti-harakatlariga muqobil variantlarni belgilash 
uchun foydalaniladi. 
Yakka biznes bilan shugʻullanuvchi kompaniyadagi strategik vaziyatni tahlil 
qilish usullari kelgusida kupincha diversiyalangan kompaniyaning strategiyasini 
tahlil qilishda ham foydalaniladi. 

---

22 
Yakka biznes bilan shugʻullanuvchi kompaniyadagi tashqi vaziyatni (makro-
muhitni) tahlil qilishda odatda soha va raqobat tahlillaridan foydalaniladi. Vaziyatni 
tahlil qilishda firmaning eng yaqin atrofi (mikromuhiti) urganiladi. 5-rasmda yakka 
biznes bilan shugʻullanuvchi kompaniya uchun strategik tahlilning strukturasi 
keltirilgan. Kompaniya strategik tahlilining mantiqiy echimi strategiyani tanlashda 
muqobil variantlarga baho berishdir. Shunday qilib, ushbu tahlil strategik rejani 
shakllantirishning dastlabki nuqtasidir.