Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

O‘zgaruvchan
xarajatlarlarga quyidagilar kiradi: Transport operatsiyalariga 
yonilg‘i, moylash materiallari, harakatlanuvchi tarkibga texnik xizmat ko‘rsatish va 
joriy ta’minlash (shu jumladan extiyot qismlar va materiallar)ga xarakatlar; 
haydovchilar (tashishni bevosita bajaruvchi xodimlar)ga ish haqi; harakatlanuvchi 
tarkibning yo‘lda yurish yuzasidagi amortizasiya. 
Doimiy xarajatlarga foyda quyidagilar kiradilar: transportning har xil 
turlarining ishlab chiqarish – texnik bazasi va infratuzilmasini ushlab turishga 

---

145 
xarajatlar (ijara to‘lovchi); boshqaruv xodimlari mehnatga haq to‘lashga xarajatlar; 
ustama va boshqa xarajatlar. 
Shuning bilan bir vaqtda doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlar o‘rtasida qat’iy 
chegara yo‘q, va transportning har bir turi uchun o‘ziga xoslik bor. Xalqaro 
(aralash, kombinatsiyali, intermodelli va boshqa) tashishlarga xarajatlarni 
baholashning miqdori va usullarida muhim xususiyatlar mavjud. Masalan yuklarni 
xalqaro tashishga logistik tashish qiluvchi xarajatlar o‘z ichiga mahsulotni ortib 
jo‘natishga tayyorlash (sifati, miqdori, markalanishi, idishga joylanishini 
tekshirish); mamlakat ichidagi tushirish; yuklarni chegaradan o‘tish joylari, portlar 
yoki xorijga qatnovchi transport vositalargacha tashish yuklarni transport 
vositalari (avtomobil, kema, vagonlarga, shu jumladan chegaradan o‘tish 
shaxobchalarda) ortish; xalqaro transport bilan tashish; sug‘urtalash va 
bojxonada dikloratsiyalar uchun haq to‘lash; yukni belgilangan manzilda 
tushurishga, bojxona bojlari, soliqlarni va to‘lovlarni to‘lash; yukni oluvchining 
omboriga yetkazib berish bo‘yicha xaq to‘lash va boshqa ko‘rsatkichlarni oladi. 
Transportda tashishdagi ayrim logistik xarajatlar yetkazib berishlar zanjirida 
logistik tizimining belgilangan bo‘g‘ini bo‘yicha guruhlarga yoki tabaqalarga 
ajratishi mumkin. Masalan, agar bojxona bunday bo‘g‘in bo‘lsa, unda uning 
uchrashuv bojxona kodeksida belgilangan xarajatlarga ajratilishi mumkin: bojxona 
boji; qo‘shimcha qiymat solig‘i, aksizlar; bojxona idoralari tomonidan litsenziya 
berilganligi uchun yig‘imlar; yukni bojxonada rasmiylashtirilganligi uchun 
yig‘imlar; tovarni saqlash uchun bojxona yig‘imlari; axborot va konsalting 
xizmatlari uchun to‘lovlar va boshqa moddalarda. 
Transport xarajatlari logistik vositachilar: transport va transportdan 
foydalanish firmalari, multimodelli tashish operatorlari, agentlar, brokerlar va 
boshqalar xizmatlariga tariflarni belgilash uchun baza bo‘ladilar.