Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Texnikaviy daraja – mahsulotni texnikaviy takomillashtirishning nisbiy tavsifi 
bo‗lib,  mana  shu  mahsulot  turini  takomillashtirishda  fan-texnika  yutuqlarini 
tavsiflovchi,  mahsulot  sifatini  belgilovchi  eng  asosiy  xossa-xususiyatlarining 
yig‗indisiga aytiladi.  

---

30 
     2      
 
 
     
     1 
 
 
 
 
               1     2     3    4     5     6     7    8     9    10   11  
 
1.7. rasm. Sifat ko‘rsatkichlarini nisbatlar shkalasi bo‘yicha taqqoslash 
 
 
Texnikaviy  darajani  baholash  -  mahsulotning  jahon,  regional,  milliy  yoki 
tarmoq  darajasiga  javob  berishini  o‗rnatishdan  iborat.  Bu  vazifa  mahsulotning 
texnikaviy  darajasi  ko‗rsatkichini  bazis  namuna  ko‗rsatkichi  bilan  taqqoslash  orqali 
amalga oshiriladi.  
 
Taqqoslash  asosi  qilib  qabul  qilingan  bazis  namuna  –  bu  baholanayotgan 
mahsulot analoglari guruhidan ajratilgan va fan-texnikaning ilg‗or yutuqlarini o‗zida 
mujassamlashtiruvchi mahsulot namunasidir.  
 
Baholash natijasida mahsulotni quyidagi uchta darajadan biriga kiritiladi: 
Jahon darajasidan yuqori; 
Jahon darajasiga javob beradi; 
Jahon darajasiga javob bermaydi.  
Baholash natijalari yangi tur mahsulotini ishlab chiqarishda foydalaniladi: 
Texnikaviy topshiriqqa (TT) kiruvchi shartlarni asoslab berishda; 
         Normativ xujjatlarga (Nh) kiruvchi shartlarni asoslab berishda; 
    Mahsulotni ishlab chiqarishga qo‗yish to‗g‗risidagi qarorni qabul qilishda; 
         Mahsulotni  ishlab  chiqarishdan  olib  tashlash  yoki  almashtirishning  maqsadga 
muvofiqligini asoslab berishda; 
          Mahsulotni eksporti yoki importi bo‗yicha muloxazalarning shakllanishida. 
Mahsulotning  texnikaviy  darajasini  baholash  bosqichlari  o‗z  ichiga 
quyidagilarni oladi: 
A. Baholash uchun zarur bo‘lgan ko‘rsatkichlar nomenklaturasini aniqlash: 

---

31 
Ko‗rsatkichlar nomenklaturasi bir turdagi mahsulot namunalarini, ya`ni bir xil 
nomdagi  va  bir  xil  maqsadda  foydalanilaniladigan  mahsulot  namunalarini 
taqqoslashni ta‘minlashi zarur. Boshqacha aytganda, ko‗rsatkichlar nomenklaturasini 
ko‗rsatkichlarni hisobga olgan holda baholash maqsadlaridan kelib chiqib o‗rnatiladi.  
 
Ko‗rsatkichlar nomenklaturasi klassifikatsion va baholash ko‗rsatkichlarini o‗z 
ichiga  oladi.  Klassifikatsion  ko‗rsatkichlar  ushbu  tur    mahsulotining  ishlatilish 
maqsadlari va qo‗llanish sohasini tavsiflaydi. Bu ko‗rsatkichlarning miqdoriga qarab 
jahon  bozoridagi  namunalar  baholanayotgan  mahsulot  analoglari  guruhiga  kiritiladi. 
Baholanayotgan  va  bazis  namunalarining  keyingi  taqqoslashlarda  ulardan 
foydalanilmaydi, 
chunki 
ular 
mahsulot 
sifatini 
tavsiflamaydilar. 
Bularga 
mahsulotning 
ishlatilish 
maqsadlarini 
yoki 
qo‗shimcha 
moslamalarning, 
parametrlarning va boshqalarning mavjudligini aniqlovchi sifat ko‗rsatkichlari kiradi.  
 
Baholovchi  ko‗rsatkichlar  baholanayotgan  namunani  bazis  namuna  bilan 
bevosita  taqqoslash  uchun  va  iste‘mol  xususiyatlarini,  ishonchlilik,  havfsizlik, 
ekologik hamda iqtisodiy ko‗rsatkichlarni baholash uchun qo‗llaniladi.