Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Mahsulot standartlashtirish hamda sertifikatlash va ularning kontrafakt 
mahsulot bilan kurashishdagi roli 
Barchaga  ma‘lumki,  xaridor  deyarli  har  qanday  tovar  bozorlarida  xilma-xil 
qalbaki  (sohta)  tovarlarga  duch  keladi.  Bunda  nosog‗lom  raqobat  tufayli  mahsulot 
ishlab chiqaruvchining ham, xaridorning ham huquqlari paymol qilinadi.  
Ayrim  baholarga  ko‗ra,  xalq  iste‘moli  tovarlarini  ishlab  chiqarish  umumiy 
hajmida  qalbakilashtirilgan  kiyim-bosh  va  poyabzal  hajmi  40  foizgacha, 
parfyumeriya, kosmetika va sintetik kir yuvish vositalari hajmi – 50, baliq va go‗sht 
konservalari hajmi – 35, sari yog‗ va margarin hajmi – 40-45, vino-aroq mahsulotlari 
ishlab chiqarish hajmi 60 foizgacha etadi. 
Natijada etakchi mahalliy va xorijiy tovar ishlab chiqaruvchilar– tovar belgilari 
egalari  har  yili  ko‗radigan  zararlar  1,5  milliard  AQSH  dollaridan  ko‗pni  tashkil 
qiladi. Qalbakilashtirishning bir necha asosiy usullari aniqlangan: 
1.  Ochiq  soxtakorlik  (qalbakichilik),  ya`ni  tashqi  shaklni  va  savdo  rusumini 
qalbakilashtirish.  Tovlamashilikning  mazkur  usuli  plastinkalar,  audio-  va 
videokassetalar, kompakt-disklar bilan savdo qilishda tez-tez uchrab turadi. 
2. Taqlid qilish – mashhur ishlab chiqaruvchining rusumi ostida sotish. Ayniqsa 
bunday qalbakilashtirish keng iste‘mol qilinadigan tovarlar (tikuvchilik mahsulotlari, 
soatlar  va  h.k.)  uchun  xos.  Bunday  tovarlar  narxi,  qoidaga  ko‗ra,  haqiqiy  (asl) 
tovarlar  narxidan  ancha  arzon  bo‗ladi,  bu  odatda  xaridorni,  ayniqsa  tajribasiz  yoki 
boshqalarning zaifligidan foydalanib boylik orttiruvchi xaridorni o‗ziga jalb qiladi. 
1. 
Ilgarilab  ketish  –  tovardan  kichik  o‗zgarishlar  qilib,  shu  jumladan  savdo 
rusumining  yozilishida  va  aytilishida  kichik  o‗zgarishlar  qilib  (masalan,  Panasonic 

---

125 
o‗rniga  Pavasonic,  Sony  o‗rniga  Syni)  nusxa  ko‗chirish.  Bunda  tovar  asl  nusxaga 
juda yaqin bo‗ladi. 
2. 
Sotish  tamoyillarini  buzish  –  tovar  belgilarini  ro‗yxatga  olish  to‗g‗risidagi 
qonun hujjatlariga amal qilmaslik. 
Standartlashtirish  va  sertifikatlash  sifatsiz  tovarning  bozorga  kirib  kelishiga  va 
so‗ngra iste‘molchiga etib borishiga to‗siq qo‗yadi. 
Tovar  bozorlarini  kontrafakt  mahsulotlardan  himoyalash  quyidagi  yo‗nalishlar 
bo‗yicha amalga oshiriladi: 
- sertifikat va muvofiqlik belgisining mavjudligini va haqiqiyligini nazorat qilish 
(muvofiqlik  belgisining  golografik  himoyasini  ishlab  chiqish  va  yupqa  plyonka 
texnologiyasini qo‗llash); 
- 
tovarda  (yoki  uning  upakovkasida)  kosibchilik  sharoitida  qiyin 
qalbakilashtiriladigan unsurlarning mavjudligi; 
- 
tovarlarni firma savdo nuqtalari orqali bozorga olib chiqish; 
- 
ishlab  chiqaruchi,  savdo  qiluvchi  va  vositachitashkilotlarning  kontrafakt 
mahsulotlarni sotganlik uchun javobgarlik darajasini oshirish. 
"Iste‘molchilar  huquqlarini  himoyalash  to‗g‗risida"gi  Qonun  belgilangan 
tartibda  muvofiqlik  belgisi  bilan  markalanmagan,  sertifikatlanishi  shart  bo‗lgan 
tovarni (shu jumladan import qilinadigan tovarni) sotishni taqiqlaydi. 
Muvofiqlik  belgilarining  qo‗llanilishini  nazorat  qilish  bilan  qonuniy  asosda 
muvofiqlik  belgisini  identifikatsiyalash  uchun  maxsus  texnik  qurilmalar  bilan 
jihozlangan hududiy ma‘muriy organlar shug‗ullanishlari kerak.