Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti moliya”

VENN DIAGRAMMASI

3. 
   T- JADVAL
   

Byudjet defitsiti (profitsiti)ning afzallik va kamchiliklari

Afzalliklari	Kamchiliklari

3. 
   “Nima uchun?” sxemasi
   

…

3. 
   Baliq skeleti
   

3. 
   “Qanday?” diagrammasi
   

…

3. 
   ilova
   

“Moliya va risklar” mavzusi doirasida TESTLAR

O‘zlashtirish darajasi	Maqsad	Natija	Test
I. Bilishlikka oid	Moliyaviy risklarni boshqarish to‘g‘risida tushunchani shakllantiriish	Moliyaviy risklarni boshqarishning mohiyatini tushuntiradi	1. Risk menejmenti bu - riskni yuzaga kelishini aniqlash, ta’sir darajasini kamaytirish, boshqarish. Ha Yo‘q
		Moliyaviy risklarni boshqarishning maqsadini tushuntirib beradi	2. … - oldiga qo’yilgan maqsadga, yaxshi qaror qabul qilish va tanlangan qaror asosida maqbul xulosalar chiqarish orqali muhim natijaga erishish tushuniladi. strategik boshqaruv; taktik boshqaruv; umumiy boshqaruv;
			D) subyektiv boshqaruv.

		Moliyaviy risklarni boshqarishning ko’rsatkichlarini aniqlab beradi	3. ………….. - amaliyot usuli bo’lib, ishlab chiqarishda riskni boshqarish yoki umuman boshqarishni optimal qarorlarini yaratish tushuniladi. taktik boshqaruv; umumiy boshqaruv; strategik boshqaruv; subyektiv boshqaruv.
II. Tartiblikka oid	Moliyaviy risklarni boshqarishga doir bilim va ko‘nikmalar hosil kilish	Moliyaviy risklarni boshqarishning funksiyasini izohlaydi	1. Risk-menejmenti risklarni boshqarish mexanizmi hisoblanadi. Tizim sifatida risklarni boshqarish nechta tizimdan iborat va ular qanday funksiyalarni bajaradi? 2 ta tizim: Obyektni boshqarish-bu funksiyaning vazifasi riskning yuzaga kelishini, qo’yilgan kapitalga riskning ta’sirini va ta’sir doirasini kamaytirish, aniqlashni, riskni sug’urta qilishni, ishlab chiqaruvchilar sub’ektini iqtisodga munosabati va aloqasini ochib beradi. Subektni boshqarish – bu bu riskni tahlil qilish, yo’nalishlarini aniqlash, boshqarish, kamaytirish va nazorat vazifalarini bajaradi 2 ta tizim: Tashkiliy tizim - bu funksiyaning vazifasi riskning yuzaga kelishini, qo’yilgan kapitalga riskning ta’sirini va uni moliyalashtirishni beradi. Sub’ektni boshqarish – bu bu riskni tahlil qilish, yo’nalishlarini aniqlash, boshqarish, kamaytirish va nazorat vazifalarini bajaradi 2 ta tizim: Obyektni boshqarish-bu funksiyaning vazifasi riskning yuzaga kelishini, qo’yilgan kapitalga riskning ta’sirini ochib beradi. Sub’ektni boshqarish – bu bu riskni tahlil qilish, yo’nalishlarini aniqlash, boshqarish, kamaytirish va nazorat vazifalarini bajaradi.

		Moliyaviy risklarni boshqarish holatlarini aniqlaydi	d) 2 ta tizim: Aniqlash tizimi – bunda Riskning turi, shakllanish manbai va sabablarini aniqlash funksiyasi amalga oshiriladi. Sub’ektni boshqarish – bu bu riskni tahlil qilish, yo’nalishlarini aniqlash, boshqarish, kamaytirish va nazorat vazifalarini bajaradi. 2. Agar risklarning oldini olishning to’liq imkoniyati mavjud bo’lmasa, u holda oxirgi manba riskni qoplash hisoblanadi. Riskni qoplash manbasini ko’rsating. Banklar tomonidan umumiy va maxsus zaxira fondlarini tashkil qilish; Ma’lum yig’indilarni zararlarga o’tkazish; Kredit bo’yicha foizlar belgilashni to’xtatish; Hammasi to’g’ri.
III. Ijodiy fikrlovchilikka	Moliyaviy risklarni boshqarishga bo‘yicha amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantirish	Moliyaviy risklarni boshqarishning ko’rsatkichlarini aniqlab beradi	Riskni baholashda emperik miqdorining nomlanish chegaralari to’gri berilgan qatorni toping? 1. Juda kichik, 2. Kichik, 3. O’rta, 4. Yuqori, 5. Maksimal holat, 6. Tig’iz holat a. 1,2,3,4,5,6 b. 1,2,3,4 c. 2,3,4, d. 1,2,3,4,5

3. 
   ilova
   

“Moliya va risklar ” mavzusi doirasida GLOSSARIY

Tayanch so’z iboralar			Mazmun-mohiyati va ta’rifi
O’zbek tilida	Ingliz tilida	Rus tilida
Moliyaviy risklar	Financial risks	Финансовый риск	pulning xarid quvvati o‘zgarishi natijasida pul mablarlarini yo‘qotish ehtimoli bilan bog‘liq. moliyaviy resurslar (ya’ni, pul mablag‘lari)ni yo‘qotish ehtimolligi bilan bog‘liqdir. tashkilot moliyaviy faoliyatining oldindan aniq bo‘lmagan shart-sharoitlari holatida ko‘zda kutilmagan moliyaviy yo‘qotishlar (daromad va foydaning kamayishi, kapital bo‘yicha yo‘qotishlar va boshqalar)ning ehtimolligi tushuniladi.
Valyuta riski	Currency risk	Валютный риск	-tashqi iqtisodiy faoliyatda turli valyuta operatsiyalar o‘tkazish jarayonida ayirboshlash kurslarining o‘zgarishi natijasida nisbatan zarar ko‘rish yoki yuqori foyda olish ehtimoli tushuniladi. - bir valyutaning boshqasiga nisbati bo’yicha kursning o’zgarishi bilan bog’liq valyuta yo’qotilishi xavfi sifatida namoyon bo’ladi.
Iqtisodiy risk	Economic risk	Экономический риск	mazkur tur valyuta riskining eng muhim turi bo‘lib, u umummilliy firma uchun juda muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy risk ayirboshlash kursining firma aktivlari qiymatiga uzoq muddatli ta’sirini bildiradi.
Bankning foiz riskini normal holat	The Bank's interest rate risk is acceptable	Риск изменения процентных ставок Банка является приемлемым	bo‘lib, u qo‘shimcha foyda olishda manba sifatida xizmat qiladi. Foiz riski odatda pul bozorining kelgusi holati haqida noto‘g‘ri axborot olish, shuningdek, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi, ya’ni inflyasiya, byudjet defitsiti hajmi, YaIM va boshqa ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi natijasida paydo bo‘ladi.
Tijorat banklarida portfel riskini boshqarish	Commercial banks manage portfolio risk	Коммерческие банки управляют портфельными рисками	bu alohida qimmatli qog‘ozlar turlari hamda ssudalarning barcha kategoriyalari bo‘yicha ziyon ko‘rish ehtimolidir.
Likvidlilik riski	liquidity risk	риск ликвидности	– bu moliyaviy aktivlarning tezlikda naqd pulga aylanish qobiliyati bilan bog‘liq risklardir, ya’ni iste’mol qiymati va sifatini baholashda o‘zgarishlar ro‘y bergani

			sababli qimmatli qog‘ozlar yoki boshqa tovarlarni realizatsiya qilishda yo‘qotishlarga uchrash ehtimolligi bilan bog‘liq risklar. -qimmatli qog’ozlar yoki boshqa tovarlar sifatini va iste’mol qiymatini baholashning o’zgarishi oqibatida ularni sotishda mumkin bo’lgan yo’qotishlar bilan bog’liq bo’ladi.
Kredit riski	Credit risk	Кредитный риск	bu risk mijoz tomonidan asosiy qarz summasini va kredit bo‘yicha foizlarni to‘lay olmaslik ehtimoli bo‘lganda yuzaga keladi. Ya’ni bu risk qarz oluvchi o‘z qarzini qaytarmasligi oqibatida zarar ko‘rilishi bilan bog‘liq bo‘lgan riskdir. bu loyihani amalga oshirayotgan tashkilotning kreditor bankka kredit shartnomasi bo’yicha to’lov majburiyatlarini to’liq yoki umuman to’lay olmaslik riski. Bu risk asosan loyihani moliyalashtirishda loyihani kreditlovchi bankning riskidir.
Hisob-kitob risklari	Settlement risk	Расчетный риск	bu risklar bankning kelishilgan shartnoma bo‘yicha mijozning talabiga binoan hisob- kitoblarni o‘z vaqtida o‘tkaza olmasligi sharoitida yuzaga keladi.
Boshqaruv riski	Management risk	Управление рисками	bu ishlab chiqarish riskining bir turi bo’lib, boshqaruvchi shaxsning tajriba va malakasini etarli darajada emasligi natijasida ro’y beradi. Ayrim hollarda, boshqaruv riski deganda, loyiha faoliyatining barcha faza va bosqichlaridagi menejment darajasining pastligi va xatolari bilan bog’liq risklar tushuniladi.
Ishlab chiqarish riski	Production risk	Производственный риск	bu ishlab chiqarish jarayonida kamchiliklarni yuzaga kelish riski. Bu risk ishlab chiqarish davomiyligining buzilishida, obyektning loyihaviy quvvatga erishmasligida, qo’shimcha ishlab chiqarish harajatlarida namoyon bo’ladi.
Loyiha risklari	Project risk	Риск проекта	loyihani amalga oshirish natijasida ko’zlangan daromadlarning pasayishiga sabab bo’ladigan vaziyatlar majmuasidir, shu bilan birga loyiha riski investitsion loyihani amalga oshirishga halaqit beradigan yoki loyiha samaradorligini pasaytiradigan risklarning yig’indisini ham anglatadi.
Risk	Risk	Риск	bu bashorat qilinayotgan loyihani amalga oshirishda haqiqiy sharoitlardan ozgina chekinilganda daromadlarni ololmaslik yoki zararlarning paydo bo’lib qolish ehtimolidir. Risk kutilishi mumkin bulgan xatar bo’lib, investitsiyadan mo’ljallangan foydani olish jarayoniga xos bo’lgan umidsizlikdir. tadbirkorlikning eng asosiy elementlaridan biri xisoblanadi.
Riskdan qochish	To avoid the risk	Для того, чтобы избежать риска	risk bilan bog’liq tadbirlardan voz kechishni (demak, bunda foydadan ham voz kechishni) bildiradi.

Riskni uzatish (sug’urtalash)	Risk transfer (insurance)	Перенос риска (страхование)	investor risk havfini kimningdir zimmasiga yuklaydi. Riskni sug’urtalash, mantiqan olganda, muayyan risklarni sug’urta kompaniyalariga berishni anglatadi. Uning mohiyati investorning riskdan qutilish maqsadida daromadning bir qismidan voz kechish orqali aks ettiriladi. Bunda investorning risk darajasini “nol” ga tushirish uchun to’lovni amalga oshirishga tayyor ekanligini tushunish mumkin. Ko’p hollarda, sug’urta kompaniyalari moliyaviy risklarni sug’urtalash bilan risk darajasini pasaytirishga to’liq erishishiga xizmat qiladilar.
Riskni pasaytirish	Reduce the risk	Уменьшить риск	ko’zda tutilmagan xarajatlarni qoplash uchun zahira mablag’larini tashkil etish yo’li bilan yo’qotishlar hajmini qisqartirish hisoblanadi. Bunda asosiy muammo risklarning jiddiy oqibatlarini baholash hisoblanadi. Loyiha qiymatining boshlang’ich bahosini hisobga olgan holda zahira summasi aniqlanadi.
Foydaning boy berilishi riski	Loss of profit, risk	Потеря прибыли, риск	bu risk amalga oshirilmagan tadbirlar natijasida kelib chiqadigan qo’shimcha (bilvosita) zararlar hisoblanib, bu risk tarkibiga quyidagilar kiradi: birjaviy risklar; selektiv risklar; bankrotlik risklari.
Loyiha ishtirokchilari riski	The participants of the project risk	Участники проектного риска	bu ishtirokchilarning loyiha faoliyati doirasida o’z majburiyatlarini anglagan holda yoki majburiy tarzda bajarmaslik riski.
Loyiha smeta qiymatining oshish riski	The value of project estimates risk	Стоимость проекта оценивается риск	loyihalash jarayonidagi xatolar, pudratchilarning resurslardan samarali foydalanishni ta’minlay olmasligi, loyihani amalga oshirish shartlarini o’zgarishi va boshqalar sababli kelib chiqadigan risklar.
Sof risklar	Clean risks	Чистые риски	salbiy natijani olish imkonini anglatadi va ular ta’sirida nolga teng bo’lgan zarar(foyda) ko’rish mumkin. Unga ekologik, siyosiy, tabiiy, transport va tijorat risklari (mulkiy, ishlab chiqarish, savdo risklari) tegishlidir. Sof risklar ko‘pincha obyektiv xususiyatga ega bo‘ladi va salbiy («0») natijaga erishish ehtimolini bildiradi. Bu risklarga tabiiy, ekologik, transport risklari, tijorat riskining bir qismi kiradi.

“Moliya va risklar” mavzusida tayyorlangan TARQATMA MATERIALLAR

3. 
   ilova
   

Loyihani boshqarish doirasida yechiladigan masalalardan biri -
bu loyiha faoliyatining riskini boholashdir.

7.