Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti moliya”

Investitsiya faoliyatida risklarni baholash usullari

Bugungi kun amaliyotida investitsion faoliyatda risklarni tahlil qilish va baholashda bir qancha usullardan foydalaniladi. Jumladan:

• 
  ekspert baholash usuli;
  
• 
  “Zararsizlik nuqtasini aniqlash” usuli;
  
• 
  qarorlar daraxtini barpo etilishi usuli;
  
• 
  Monte-Karlo usuli.
  

Biz ushbu usullaridan bir bo’lgan "Zararsizlik nuqtasini aniqlash” uslini yortishga harakat qilamiz. Kichik korxonalar ham, yirik korxonalar ham "Zararsizlik nuqtasini aniqlash” usulidan ikki sababga ko‘ra foydalanishadi: u sodda tasavvurlarga asoslanadi va korxonalar uchun "Zararsizlik nuqtasini aniqlash” usulidan olingan ma’lumot qaror qabul qilish shart bo‘lgan vaziyatlarda qo‘l keladi. "Zararsizlik nuqtasini aniqlash” usuli firma ishlab chiqaradigan mahsulotning zararsizlik miqdorini aniqlashda ishlatiladi. Zararsizlik miqdori firma daromadlarining (yoki soliqlar va foizlar to‘langungacha daromad) nolga teng bo‘lishini ta’minlaydigan mahsulotning absolyut (mutlaq) miqdori hisoblandi.
Boshqacha qilib aytganda, "Zararsizlik nuqtasini aniqlash” usuli tahlilchiga barcha xarajatlarni qoplash uchun qancha miqdorda mahsulot ishlab chiqarish kerakligini aniqlashda va turli ishlab chiqarish hajmlari orqali ishlab topiladigan soliqlar va foizlar to‘langungacha daromadni hisoblashdayordam beradi.
“Zararsizlik nuqtasini aniqlash” modelini qo‘llash uchun biz korxona ishlab chiqarish xarajatlarini ikki o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan kategoriyalarga ajratishimiz kerak bo‘ladi: o‘zgarmas xarajatlar va o‘zgaruvchan xarajatlar. Siz bunda iqtisodiyot nazariyasida o‘rganganingiz – uzoq muddatli davrda barcha xarajatar o‘zgaruvchan bo‘lishini xotirlaysiz. Shuning uchun ham zararsizlik tahlili qisqa muddatli davr uchun mo‘ljallangan.
O‘zgarmas xarajatlar firmaning savdo hajmi va ishlab chiqarish hajmiga qarab o‘zgarmaydi. Ishlab chiqarish hami o‘sib borishi bilan mahsulot birligiga to‘g‘ri keluvchi o‘zgarmas xarajat kamayib boradi, chunki firmaning umumiy o‘zgarmas xarajatlari ko‘paygandan ko‘payib borayotgan mahsulot miqdoriga taqsimlanaveradi. 4-rasmda jami o‘zgarmas xarajatlarini korxonaning mos ishlab chiqarish va sotuv hajmi nisbatan o‘zgarishini tasvirlaydi. Unda o‘zgarmas xarajatlar miqdoriga ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot miqdori ta’sir etmasligi ko‘rsatib berilgan. Ayni korxona uchun ba’zi ishlab chiqarish hajmlarida jami o‘zgarmas xarajatlarning miqdori oshishi yoki kamayishi mumkin.


0
Ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot birligi