Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Azlarova inson resurslarini

10-rasm. Mehnat bozorini rivojlantirishning asosiy bosqichlari
16
 
Bugun ko‗p davlatlarda ish kuchi oldi-sotdisining ikki asosiy mexanizmi - 
mehnat kontraktlari va jamoaviy shartnoma(kelishuv)lar ishlatiladi.
Mehnat bozorini tartibga solishning oliy shakli - bosh kelishuvdir.
Bosh kelishuv - ishchi kuchini umuman mamlakat bo‗yicha oldi-sotdi 
sharoitlarining o‗zgarishini, umumiy yo‗nalishlarini aniqlovchi va hukumat, ish 
beruvchilar birlashmalari va kasaba uyushmalari o‗rtasidagi muzokara yakunlari 
bo‗yicha imzolanuvchi hujjat.
Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti
- shunday ijtimoiy qurilmaki, bunda davlat erkin 
raqobatni rivojlantirshni faol yoqlaydi, yollanma mehnatchilar va mehnat beruvchilar 
o‗rtasidagi ziddiyatlarni kamaytirishga yordam beradi, shuningdek, ijtimoiy 
himoyalanmagan fuqarolarga ko‗maklashishning keng dasturini amalga oshiradi. 
16
Azlarova M. ―Inson resurslarini boshqarish
‖ 
fani bo‗yicha o‗quv-uslubiy majmua.-Toshkent: Iqtisodiyot, 2018 yil, 
70-bet.
Mehnat bozorini rivojlantirishning 
asosiy bosqichlari
 
1997 – 2000 yillar. 
Ikkinchi bosqich
1991 – 1996 yillar.
Birinchi bosqich
2001 – 2005 yillar. 
Uchinchi bosqich
2006 – 2010 yillar. 
To
‗
rtinchi bosqich

---

44 
Kasaba uyushmasi
- bir kasb, tarmoq yoki korxona xodimlarining birlashmasi 
bo‗lib, ish beruvchilar bilan kasaba uyushmaning barcha a‘zolari uchun yagona 
mehnat sharoitlari va ish haqini kelishishda ularning manfaatlarini himoya qilish 
uchun tuzilgan. Ular tadbirkorlar bilan muzokaralarda yollanma ishchilar 
manfaatlarini himoya qiladi.
Kurashning shu usullari yordamida bir necha asrlardan beri mehnat bozorida 
savdo ketmokda. Hozirda ham ba‘zi bir eng demokratik davlatlarda ham 
zabastovkalar qonun tomonidan ta‘qiqlangan. Masalan, AQSH aviadispetcherlari ish 
tashlash e‘lon qilganlarida davlat prezidenti R. Reygan kasaba uyushmasidan ulkan 
jarimalar undirib, tarqatib yuborgan edi. So‗ngra ish tashlovchilarni butunlay 
sindirish uchun shtreykbrexerlik taktikasini qo‗llab, fuqarolar aeroportida harbiy 
dispetcherlarni ishlashga majbur qilgan edi. Xuddi shunday voqea 1992-yil avgustida 
Rossiyada takrorlanadi, faqat bu yerda kasaba uyushmasi tarqatib yuborilmadi. 
Lekin, uning rahbarlariga qarshi jinoiy ishlar ko‗zgatildi, kasaba uyushmasiga esa, 
katta jarimani to‗lash talabi qo‗yildi, bunda transportda ish tashlash qonun tarafidan 
ta‘qiqlanganligiga asoslandi, chunki bu yo‗lovchilarga xavf solardi.
Hayot shuni ko‗rsatmoqdaki, davlat qanchalik boy, unda aholi turmush darajasi 
qancha yuqori bo‗lsa, mehnat bozori munosabatlari shuncha tinch, ish tashlashlar 
shunchalik kam va qisqa bo‗ladi.
O‗zbekiston sharoitida mehnat bozorining samarali shakllanishiga to‗siq 
bo‗ladigan bir qator cheklovchilar ham mavjud; mehnatni qo‗llanishning noqishloq 
xo‗jaligi mintaqalari yaxshi rivojlanmaganligi; mehnat haqining past darajasi; 
iste‘mol tovarlarining qimmatlashuvi; yollanma ish kuchining malakasi va 
safarbarligining pastligi; ish beruvchining yetarlicha tajribaga ega emasligi va 
hokazo.