1 erkin elektromagnit maydon hosil boʻlish jarayoni. Erkin, yaʼni nurlangan elektromagnit maydonning oʻzi qam "N." termini bilan ataladi

Nurlanish —

1) erkin elektromagnit maydon hosil boʻlish jarayoni. Erkin, yaʼni nurlangan elektromagnit maydonning oʻzi qam "N." termini bilan ataladi;

2) radiodiapazondagi elektromagnit toʻlqinlarning gʻalayonlanishi va fazoda tarqalishi. Bunda oʻzga-ruvchan tok yoki zaryadlar energiyasi fazoda tarqalayotgan elektromagnit toʻlqinlar energiyasiga aylanadi (qarang Radiotoʻlqinlar);

3) tabiiy sharoitda tirik organizmga infraqizil, koʻrinadigan va ultrabinafsha nurlarning biologik taʼsiri. Tirik organizm kos-mik nurlar va ion nurlari bilan ham nurlanadi. Davolash maksadida tirik organizm ultrabinafsha, ultrayukrri chastotali nurlar bilan sunʼiy nurlantiriladi. N.ning total (toʻla), lokal (qisman), tez (qisqa vaqt ichida), xronik (uzoq vaqt davomida), tashqi, ichki va boshqa xillari mavjud. Nurlarning biologik taʼsiri N. dozasi, xili, energiyasi va organizmning fiziologik holatiga bogʻliq.

N.dozalari — nurlarning biror muhitga taʼsirini belgilovchi miqdorlar. Bir necha turlari mavjud. Yutilgan doza — nurlanayotgan muxitning massa birligiga yutiladigan N. energiyasi; ionlashtiruvchi nurlar (rentgen 7-nurlar, a - va r -zarralar, neytronlar, kosmik nurlar va h. k.)ning muhitda yutilgan dozalari radlarda ifodalanadi. Nurlantirish dozasi — N. miqdorini ifodalaydigan va havoning tonlanishi bilan oʻlchanadigan miqdor, rentgen va u-nurlari rentgenlarda, boshqa ionlashtiruvchi nurlar esaberlarda ifodalanadi. Biologik doza — nurlarning organizmga biologik taʼsirini ifodalovchi miqdor; ber (rentgenning biologik ekvivalen-ti)larda oʻlchanadi. Integral doza— nurlanayotgan hajm boʻyicha toʻla yutilgan ionlashtiruvchi nurlarning umumiy dozasi; gramm-rentgen yoki gramm-radlarda oʻlchanadi. Vaqt birligidagi N. doza quvvati deyiladi. Baʼzi N. dozalarining qiymatlari: tabiiy fon (kosmik nurlar, muhit va odamni oʻrab olgan radioaktivlik)ning N. dozasi 0,1 ber/yil; nur kasalligiga olib kela-digan N. dozasi — 400 —500 ber; terapiyada qoʻllaniladigan N. dozasi 10000 ber gacha (yana q. Dozimetrax asboblar, Dozimetriya, Dozimetriya nazorati).[1]

Radiatsiya (lot. radiatio — nurlanish) — yadroviy oʻzgarishlar oqibatida vujudga keladigan elektromagnit va korpuskulyar nurlanishlar, Quyosh nurlanishi, kosmik nurlar oqimlari. R.ning tirik organizmga taʼsiri R. dozasi bilan belgilanadi. Rentgen (r) bilan oʻlchanadi. R. miqdori singuvchi radiatsiya va boshqa radioaktiv nurlanishlarning shikastlovchi taʼsiriga bogʻliq. Bir kunda 20 r gacha R. kishi organizmi uchun xavfsiz doza hisoblanadi. Bundan ortiq miqdordagi R. organizmdagi toʻqimalarni shikastlab, kishini nurlanish kasalligiga mubtalo qiladi. R. dozasi dozimetrik asboblar yordamida oʻlchanadi. Radioaktiv modda (a, r~, u nurlar, neytronlar va boshqalar) va boshqa ionlovchi nurlanish manba (rentgen qurilma)lari bilan ishlaganda ularning zararli dozasini xavfsiz nurlanish dozasigacha kamaytirish uchun tadbirlar kompleksi ishlab chiqilgan.

Berk nurlanish manbalari (germetik nurlanish manbalari, rentgen qurilmalari, tezlatkichlar va boshqalar) dan atrof muhitga radioaktiv moddalar tarqalmaydi. Bunday manbalar bilan ishlaganda organizmga faqat tashqi nurlanish taʼsir qiladi. Tashqi nurlanish dozasini kamaytirish uchun nurlanish maydonida ishlash vaqtini minimal holatga keltirish, uzok, masofada turish va manba yoki obʼyektni ekranlash kerak.

Ochiq nurlanish manbalari bilan ishlaganda radiaktiv moddalar nafas yoʻli, oshqozon, ichak yoki teri orqali organizmga kirishi va organizm ichdan nurlanishi mumkin (qarang Radioaktivlik). Ichki nurlanish dozasini kamaytirish uchun texnologik uskuna va ish joyini germetiklash, ventilyasiya tizimlariga filtr qoʻyish, shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish va radiatsion gigiyena qoidalariga amal qilish zarur.

Radioaktiv modda va boshqa ionlovchi nurlanish manbalari bilan ishlaydigan hamma korxonalarda radiatsiya xavfsizligi xizmati (RXX) radiatsion nazorat olib boradi (yana q. Radiatsion himoya).[1]

Optik radiatsiya manbalari

(yorug'lik manbalari) - qurilmalar va qurilmalar, shuningdek, tabiiy va kosmik. ob'ektlar, tovushlarni kamaytirish. energiya turlari optik energiyaga aylanadi. to'lqin uzunligi oralig'ida radiatsiya l@10 nm4l mm. Kosmik va tabiiy radiatsiyaviy ob'ektlar - Quyosh, yulduzlar, atm. chiqindi va h.k. - tabiiydir. va Sun'iy I. Fr. va majburiy yoki o'z-o'zidan paydo bo'ladigan elementar emissiya jarayonining turiga qarab, izchil bo'lganlarga bo'linadi (qarang Uyg'unlik) va muvofiq emas. Coherent I. u. va (lazer) juda yuqori spektral intensivligi va yuqori darajadagi yo'nalish va monoxromatiklik bilan radiatsiya hosil qiladi. Ko'pchilik radiatsiya I. f. va e-magn ning superpozitsiyasi. mustaqil to'lqinlar chiqaradigan to'lqinlar o'z-o'zidan tarqaladi. e) yoki nur ( v) fotometrik miqdori - oqim F e vyorug'lik kuchi bilan I vL ning yorqinligi e, vyorqinligi M ga, v, ularning spektrini taqsimlash ularning spektral zichligi bilan tavsiflanadi.

Optik radiatsiya manbalari

Luminescent I o. va ishlatilgan gaz yoki tv. organlar (kristalli fosforlar), energiya maydon. ular orqali o'tayotganda joriy. Elektr turli xil gaz oqimlarida ishlatiladi. va jigar ranglari gaz tushirish turiga (arqon, uchqun, yorug'lik, elektrodasiz), radiatsion vositaning tabiati (gazlar, bug 'metallari), ish tartibi (uzluksiz, pulsli) qarab farqlanadi.

Radiatsiyaning manbai atomlarning harakatlanishi yoki qayta ishlaydigan ionlar bo'lgan gaz yoritgichlari (quvurlar) mavjud; floresan lampalar, radiatsiyaviy manba gaz oqimi radiatsiyasidan ta'sirlangan; elektroliz chiroqlari, ryuk-osnda. radiatsiya manbai - elektr toki bilan isitiladigan elektrotlar.