Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Azlarova inson resurslarini

 
 
 
 
 
 
 
32-rasm. Sifatlsiz tovar ishlab chiqarmaslik sabablari
46
 
Mahsulot sifati juda past edi, jahon bozorida raqobatli mahsulot ishlab chiqarish 
haqida bilimlar kam edi. Deming hayotining asosiy qismini Yaponiyada sifat nazorati 
ustida ishlash bilan o‗tkazdi. Taxminan, 20 yil mobaynida Yaponiya mahsulotlarining 
sifati o‗sib, hozirgi darajagacha etib keldi. Sifatni boshqarish sohasidagi 
muammolarni hal qilish natijasidagina eng raqobatli mamlakatga aylandi. 
Ular qo‗llagan jarayon o‗ziga xos, ularning madaniyatini aks yettiruvchi bo‗lib, 
asosiy belgilarini saqlagan holda boshqa mamlakatlarda qo‗llash mumkin. Yaponlar 
har bir kishini yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish zaruriyatini tushundilar va 
shunga intilishiga erishdilar va sifatga olib keluvchi natijalarni doim nazorat qilib 
bordilar. 
Sifat nazorati.
Sifatni nazorat qilish mahsulotni loyihalashdan boshlanadi. 
Bunda uchta asosiy omilni nazarda tutish kerak: 
1. Tovar birinchi navbatda bozor ehtiyojlariga javob berish uchun 
loyihalashtiriladi. Bu ehtiyojni sotish bo‗limi aniqlashi kerak va bunda u bozordagi 
o‗zgarishlar bo‗yicha olib borayotgan uzluksiz tadqiqotlarga asoslanadi. 
46
Azlarova M. ―Inson resurslarini boshqarish
‖ 
fani bo‗yicha o‗quv-uslubiy majmua.-T.: Iqtisodiyot, 2018 yil, 166-b. 
Sifatsiz tovar ishlab 
chiqarmaslik sabablari
Har bir tovarning 
tannarxi bor
mahsulot uchun 
javobgarlik
Ishni yo'qotish 
mumkin
Ishlab chiqarishning 
qisqartirilishi

---

141 
2. Tovar shunday loyihalashtirilgan bo‗lishi kerakki, uni nuqsonsiz ishlab 
chiqarish mumkin bo‗lsin. Ayrim hollarda sifat nazorati muammolari 
konstruksiyalash kamchiliklari natijasida kelib chiqadi. Demak, tovar funksional 
texnik xarakteristikalarga javob beradigan qilib konstruksiya qilinishi kerak. 
3. Konstruksiyaniig uchinchi sharti tovarni ishlab chiqarish xizmati va u xaridor 
qo‗liga tekkandan so‗ng texnik xizmat ko‗rsatish yengil bo‗lishi kerak. 
Nazorat sifat darajasini o‗lchash orqali aniqlash deyarli har doim miqdoriy 
jarayon hisoblanadi. Ayrim hollarda, masalan, tovar qanday bo‗yalgani 
tekshirilganda, u o‗lchanmaydi. Bu kuzatish jarayoni.
Biroq, sifatning ilmiy nazorati asosan tovarni unga belgilangan 
xarakteristikalarga mos kelishini ta‘minlash bilan shug‗ullanadi. Bu jarayon o‗lchash 
mumkin bo‗lgan tizim ko‗rinishida namoyon bo‗lishi kerak. U dastgohda 
tayyorlangan detal uchun farqlanish mm.da yoki
 
flakondagi suyuqlik uchun ml.da 
o‗lchanadigan xarakteristikalarga ega bo‗lishi kerak. Ko‗pincha bu bilan ishlab 
chiqarish jarayonida sifat kafolati markazi shug‗ullanadi. Zaruriy ravishda 
konstruksiyalangan tovar uni ishlab chiqarish jarayonida mumkin bo‗lgan 
farqlanishlarga ega bo‗ladi. 
Nazorat qilish jarayonida shu o‗zgarishlar qabul qilingan diapazonga qanchalik 
to‗g‗ri kelishi aniqlanishi zarur. Mutlaqo benuqson tovar ishlab chiqarish mumkin 
emas. Boshqacha aytganda, ikkita detal o‗rtasida, albatta, kichik farq bo‗ladi. XIX asr 
boshlarida o‗zaro almashtiriluvchi detallar ishlab chiqarish jarayonining muhim 
qismiga aylandi. Bungacha barcha detallar qo‗lda ishlanardi. Miltiq ishlab chiqarish 
bunday detallarni qo‗llashning birinchi misoli hisoblanadi. Amerikalik Eln Uitni 
ishlab chiqarish jarayonini bunday takomillashtirishga ulkan hissa qo‗shdi. 
Menejerning keyingi muammosi - nazoratdan chetda qolgan yoki sifatsiz 
tovarlar bilan ishlash rejasi. Mahsulot sifatida salbiy o‗zgarishlar sodir bo‗lganda 
tug‗iladigan muammoni hal qilish uchun ishlab chiqarish tajribasiga ega bo‗lish 
kerak. Sifat bo‗zilishining sabablari - odamlar, dastgohlar yoki materiallar bilan 
bog‗liqliklar bo‗lishi mumkin. 
Endi "tizim nazorat ostidaligini qanday bilish mumkin?" degan masalani ko‗rib 

---

142 
chiqamiz. Ko‗pincha tovarni bir qarashdayoq uning sifatini bilib olamiz. Bu vizual 
tekshirish. Ammo ba‘zi hollarda, masalan, zich biriktirilgan qismlar diametrini 
millimetrlarda aniqlash zarur bo‗ladi.