Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Azlarova inson resurslarini

Yakuniy mulohazalar.
Nihoyat, bahslashuv natijasida chiqarilgan xulosalarni 
o‗zingiz ifodalang va raqibingiz Siz bilan kelishishiga harakat qiling. Siz o‗z nuqtai 
nazaringizni tan olinishiga faqat uni shakllantirish bilangina erishishingiz mumkin. 
Raqibingiz qisman qo‗shilmasa ham, umuman Sizning xulosalaringizni qabul qilishi 
mumkin.
 
5.3. Rahbar boshqaruv uslublari 
Boshliq va bo‗uysunuvchini o‗zaro munosabatlariga alohida talablar qo‗yiladi. 
Odatda rahbar - jamoada muhim shaxs. U insonlar bilan qanday muomala qilishi, qay 
tarzda va nimalarga aralashishi, o‗z qo‗l ostidagilarga munosabatiga ko‗p narsa 
bog‗liq. 
Nemis yozuvchisi Knoblokning rahbarga jamoadagi xulqda o‗z yo‗lini topib 
olish ba‘zan qanchalik murakkabligini aks ettiruvchi hajviyasi ko‗pchilikka ma‘lum: 
―Ishga vaqtida kels
a‖, 
―Ishga azonlab yugurib kelibdi, bizni aldamoqchi
‖
deydilar. Kech kelsa, kesatib: ―Boshliqlar kechikmaydilar, ular ushlanib qoladil
ar‖
- 
deydilar. ―Rafiqangiz, bolalaringiz tuzukmi
‖ 
desa - ―Birovning ishiga bo‗rnini 
tiqadi
‖. 
So‗ramasa - ―Shunaqayam qo‗rs bo‗ladimi
‖ de
ydilar. 
―Qanday taklif bor
?‖ 
- deb qiziqsa - ―O‗zida hech qanday taklif yo‗q
‖, 
deb 
shivirlaydi. So‗ramasa - ―Jamoa fikriga quloq solmaydi
‖.

---

105 
Masalani tez hal qilsa - shoshma-shoshar, o‗uylashni istamaydi. Sekin hal qilsa 
– qat‘iyatsiz, ma‘suliyatdan qochuvchi. 
Yangi shtat birligini talab ailsa - shtatni ko‗paytiradi. ―Bor kuchlar bilan 
uddalaymi
z‖ d
esa - ―Bizni qurbon qilmoqchi
‖ de
b norozi bo‗ladilar. 
Yuqoridagi ko‗rsatmalarsiz ish yuritsa - o‗zboshimcha, ko‗rsatmalarni aniq 
bajarsa - eski byurokrat. Xazillashsa - ―Qitiqlamasang kulmaydi
‖. 
Hazillashmasa 
―Hech kulganini ko‗rganmisizlar?
‖ 
deb gapiradilar. 
Do‗stona muomala qilsa - ishonchga kirib olmoqchi. O‗zini alohida tutsa- 
manman. 
Ishlar yaxshi ketayotgan bo‗lsa pirovardida, bu biz ishlayapmiz. Reja 
bajarilmasa - qilmishiga yarasha, u bir o‗zi aybdor - deydilar. 
Odatda rahbarlikni uch tipga ajratadilar - avtoritar, demokratik va erkin (liberal). 
Ishga doir etiket xulqning qanday yo‗nalishini tanlashga maslahat beradi? O‗zingiz 
hal qiling. 
Avtoritar rahbar
qarorlarni yakka o‗zi qabul qiladi va bo‗ysinuvchilarning
xatti-harakatlarini, ularga tashabbus ko‗rsatish imkoniyatini bermay, qat‘iy ravishda 
belgilaydi. Bunday rahbarga o‗z shaxsini yuqori baholash va qo‗l ostidagilarning 
ishchanlik va insoniy sifatlariga yetarli baho bermaslik xos. U odatda o‗zini va u 
boshqarayotgan firmani, o‗zini va unga bo‗ysungan jamoani bir-biriga tenglashtiradi, 
ko‗pincha ishda ―yonadi
‖, 
o‗zini usiz tasavvur qila olmaydi, shaxsiy hayotini 
unutadi, kuchini ayamasdan, lekin qo‗l ostidagilari haqida qayg‗urmasdan ishlaydi. 
Avtoritar rahbar ko‗pincha hech qanday xarajatlarni, shu jumladan insonlarni ham 
ayamasdan ishlab chiqarish maqsadlariga erishishni ko‗zlaydi. Bunday rahbar bilan 
birga kishilar o‗zlarini ―vulqon
‖
dagidek, favqulotdagi vaziyat holatida his qiladilar. 
Ularni zaruriyatsiz bezovta qiladilar, asablariga tegadilar, xaddan tashqari 
ishlatadilar. Bunday tipni ―Rahbar o‗zini qanday tutmasligi kerak
‖ 
degan
qo‗llanmaga kiritish mumkin. Biroq avtokratni qattikqo‗l rahbar bilan 
adashtirmaslik kerak. 
Rahbarlikning
demokratik uslubi
bo‗ysinuvchilarga ularning malakasi va
ish xususiyatlariga mos bo‗lgan mustaqilikni berish, ishlab chiqarish masalalarini 

---

106 
ularning bevosita ishtirokida yoki hech bo‗lmaganda ular bilan muhokama 
qilingandan so‗ng hal qilish, ularning ishlashi uchun zaruriy sharoitlarni yaratish, 
ularning harakatlarini holis baholash, insonlarga ijobiy munosabatda bo‗lish va 
ularning ehtiyojlari haqida o‗ylash kabilarni ko‗zlaydi. Rahbarning bunday 
harakatlari nafaqat yakkaboshchilik prinsiplarini barbod qilib anarxiyaga olib keladi,
balki rahbarning real hokimligini va obro‗sini mustahkamlaydi, jamoada unumli ish 
sharoitini yaratishga ko‗maklashadi. Rahbarlikning bu uslubida qo‗l ostidagilarning 
tashvishlari va qiziqishlarini bilish zarur. Yirik yapon firmalarining birida shunday 
qoida mavjud: ―Haftada soat, oyda kun
‖
. Aynan shunday davriylik bilan yuqori 
rahbarlikni o‗z ichiga olgan ma‘muriyat tsexga keladi va ishchilar bilan yonma-yon 
konveyyerda ishlaydi. Bunday amaliyot tashabbuskorlari hisoblaganidek, bu ishchilar 
bilan aloqani saqlashga, ularning kayfiyati, ish va turmush sharoitlarini bilishga 
imkon beradi. Rahbarlikning bunday uslubi eng ma‘qul hisoblanadi. 
Liberal uslub
. Buni ko‗pincha rahbar ishni o‗z holiga tashlab qo‗yganda albatta, 
samarasiz sifatida ko‗radilar.