Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Azlarova inson resurslarini

8-bob. INSON RESURSLARINI BOSHQARISHNING JAMIYAT 
IJTIMOIY STRUKTURASIDA TUTGAN O„RNI
8.1. Jamiyatning ijtimoiy strukturasi va inson resurslarini boshqarish 
 
Insonlarning o‗zaro va jamiyat bilan aloqa qilish usullari mavjud institutlarning 
harakatlari samarasi, chunki bu institutlar insonni shakllantirishga javobgardir. 
Ehtimol, ijtimoiy institutlarning xususiyatlari eng avvalo menejerda o‗z aksini topadi. 
Uning oldida iqtisodiyotni rivojlantirish kabi murakkab masala turadi. 
Iqtisodiyotni isloh qilish nafaqat davlatga, balki ishlab chiqarish jarayonini 
tashkil qilishga urinayotgan har bir menejerga bog‗liq. Jamiyat ichida qanday harakat 
qilish haqidagi ma‘lumotlar tadbirkor uchun oddiy ichki ma‘lumotlar kabi katta 
ahamiyatga egadir. ―G‗arbiy inson
‖ 
konsepsiyasi g‗arbda asrlar mobaynida yuzaga 
kelgan ijtimoiy evolyusiya mahsulini ifodalaydi. 
G‗arbiy inson va uning yashashi uchun barcha ijtimoiy-iqtisodiy 
shartnomalarning shakllanishi murakkab va zarur tarixiy jarayondir. G‗arbda 
institutlar ko‗p asrlik evolyusiya jarayonini boshdan kechirgan. 300-yildan taxminan 
1500-yilgacha katolik cherkovi g‗arb hokimiyati boshida edi. 11 asr yarmigacha 
bo‗lgan davr – xoch yurishi safarlari (krestovoy poxod) davri sifatida ma‘lumdir. Bu 
davr mobaynida ko‗p sonli armiyalar Ierusalimni zabt qilish maqsadida Evropadan 
YAqin sharqqa yurish qilgan. Jamiyatning bunday qo‗zg‗alishi keyinchalik renessans 
(uyg‗onish davri) nomi bilan mashhur evolyutsion jarayonga o‗z hissasini qo‗shdi. 
Renessansning kuchayib borishi bilan reformatsiya deb atalmish katolik cherkoviga 
qarshilik ko‗rsatish jarayoni boshlandi. Reformatsiya nomi katolik cherkovini isloh 
qilishdan kelib chiqadi. Bunday urinishlar hech qayerda Germaniyadigidek 
muvafaqiyatli bo‗lmadi. 
Doktor Martin Lyuter Reformatsiyani harakatga keltirish bilan shuhrat qozondi. 
U Germaniyada katolik cherkovini shaxsiylashtirilgan din shakli bilan butunlay 
almashtirishga qodir bo‗lib chiqdi. Lyuteranlik hozir ham ko‗pchilik G‗arb 
mamlakatlarida hal qiluvchi din hisoblanadi. Asrimizning boshida nemis Maks Veber 
tomonidan yozilgan ―Protestantlik etikasi va kapitali ―ZM
‖
ning ruhi
‖ 
nomli kitobida 

---

161 
protestant reformatsiyasining G‗arbiy inson xarakteriga ta‘siri yuritilgan. 
Maks Veber o‗z kitobida bu jarayonlarni uning omadli kapitalist bo‗lish 
qobiliyatga o‗z hissasini qo‗shganligini tushuntirishga harakat qiladi. Lyuteranlik 
dinida inson cherkovga emas, balki bevosita xudo oldida javob beradi. Inson juda 
ehtiyotkor bo‗lib qoldi, juda ko‗p mehnat qildi, mol-dunyoga pul sarflamay qo‗ydi, 
ko‗ngilxushlikdan qochar, muntazam cherkovga borar, Injil o‗qir va xudoga 
yoqadigan turmush kechirar edi. Natijada tejamkor, mehnatkash va aqlli insonga 
aylandi. Inson nafaqat ko‗p mehnat qilar edi, balki shu bilan birga u boshqa kishilar 
bilan munosabatlarda juda extiyotkor edi va ko‗p hollarda protestant juda insofli, 
to‗g‗riso‗z va vijdonli shaxs sifatida ish yuritar edi. 
Protestant etikasi shunchalik chuqur ta‘sirga ega ediki, u Germaniya, 
Skandinaviya davlatlari va Angliyada katolik cherkovi ustidan g‗alaba qozondi. 
Fransiya, Italiya, Ispaniya va Portugaliya avvalgidek, asosan, katolik davlatlari bo‗lib 
qoldi. Buning natijasida bugungi kunda bu davlatlar madaniyatlari tubdan farq qiladi. 
Protestantlik Reformatsiyasi, Amerikaning mustamlakalashtirilishi, Evropadagi 
boshqa siyosiy voqealar natijasida Amerikaga asosan protestantlar ko‗chib o‗tdi. 
Mamlakat faol va ishchan kishilar bilan to‗ldi. Xususiy mulkchilik xuquqi va boy 
tabiiy resurslar iqtisodiyot rivojlanishida hal qiluvchi omillar bo‗ldi. Ammo XVIII 
asrning ikkinchi yarmi va XIX asrning birinchi yarmida sanoatlashtirish jarayoni juda 
qiyin sharoitlarda kechdi. Bu boy jamiyatni qurish uchun zarur bo‗lgan yuqori 
darajadagi ishlab 
chiqarishga 
erishishga 
jamg‗arilgan 
sarmoyalarning 
yetishmasligidan kelib chiqdi.
Zamonaviy boshqaruv jamiyatning turli institutlari bilan doimiy aloqalar 
sharoitida amal qiladi. U biror mamlakatda tarixiy shakllangan insonning 
umumlashgan xarakteriga bog‗liq. SHuning uchun menejer bu xarakter belgilarini va 
jamiyat ijtimoiy strukturasini rivojlanish tendensiyalarini bilishi zarur. Bu uning 
jamiyat bilan o‗zaro samarali faoliyat yuritishiga yordam beradi.