|
3. Rossiya qishloq xo’jaligi sanoatining jahon qishloq xo’jaligidagi o’rni va salohiyati.
Dunyo aholisining taxminan 2% Rossiyada yashaydi. Shu bilan birga, mamlakat sayyoramizning qishloq xo’jaligi yerlarining sezilarli 4,5% ulushiga ega - Qishloq xo’jaligi erlarining mavjudligi yuqori bo’lganligi sababli, aholi jon boshiga hisoblaganda ko’pincha Rossiyada oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni ko’paytirish va mamlakatning dunyodagi oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga qo’shadigan hissasi katta degan xulosaga kelish mumkin.
Biroq, qishloq xo’jaligining rivojlanish dinamikasi nafaqat qishloq xo’jaligi yerlarining mavjudligi, balki boshqa ko’plab omillar, birinchi navbatda yerlarning sifati, umuman iqtisodiyotning rivojlanish darajasi, mamlakatning o’sishi bilan belgilanadi ya’ni aholi va boshqalar. So’nggi 25 yil ichida qishloq xo’jaligi rivojlanishining eng yuqori ko’rsatkichlari jon boshiga qishloq xo’jaligi yerlarini yetkazib berish darajasi past bo’lgan rivojlanayotgan mamlakatlarda qayd etildi (Xitoy, Hindiston, Pokiston, Indoneziya, Nigeriya). Qishloq xo’jaligining jahon yalpi qo’shilgan qiymatidagi (YQQ) Xitoyning ulushi 1990 yildagi 8,7% dan 2016 yilda 30,1% gacha o’sdi. Rossiyaning jahon YQQ tarkibidagi ulushi 1990 yilda 7,3 dan 1999 yilda 1,1% gacha pasayganidan so’ng keyingi yillarda asta-sekin o’sib bordi va 2008 yilda 2,8% ga etdi. Keyingi yillarda u yana pasayishni boshladi va 2016 yilda 1,7% gacha kamaydi (1-rasm). Aytgancha, tahlil qilingan davrda rivojlangan mamlakatlarning global YQQ (AQSh, Evropa Ittifoqi, Yaponiya) ulushlari ham keskin kamayganligini ta’kidlaymiz.
So’nggi yillarda Rossiyaning jahon qishloq xo’jaligi YQQdagi ulushining pasayishi asosan rublning qadrsizlanishi bilan bog’liq. Agar biz rublni nominal kurs bo’yicha emas, balki sotib olish qobiliyati pariteti (PPP) bo’yicha baholasak, unda mamlakat ulushi, 2008 yildan keyin pasayib ketgan bo’lsa ham, 3 foizdan yuqori bo’lib qolmoqda. Ushbu hisob-kitobga asoslanib, Rossiyada jon boshiga oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish dunyo o’rtacha ko’rsatkichidan 1,5 baravar yuqori. Xarid qilish qobiliyati pariteti bo’yicha aholi jon boshiga qishloq xo’jaligining yalpi qo’shilgan qiymati dunyo va etakchi davlatlarga nisbatan o’sib bormoqda (3-rasm).
AQSH
Turkiya
Rossiya Federatsiyasi
Pokiston
Nigeriya
Yaponiya
Hindiston
Inodneziya
Yevro Ittifoq
Xitoy
Braziliya
3-rasm. Qishloq xo’jaligidagi global yalpi qo’shimcha qiymatdagi eng yirik qishloq xo’jaligi mamlakatlari ulushi,%
AQSH
Turkiya
Rossiya Federatsiyasi
Nigeriya
Pokiston
Yaponiya
Hindiston
Inodneziya
Yevro Ittifoqi
Xitoy
Braziliya
4-rasm. Dunyoning yetakchi qishloq xo’jaligi iqtisodiyotida aholi jon boshiga qishloq xo’jaligi YQQ (PPP AQSh dollarida)
Shunga o’xshash xulosalar Rossiyaning asosiy o’simlik va chorvachilik mahsulotlarini jahon ishlab chiqarishidagi ulushini tahlil qilishdan kelib chiqadi. Tahlil qilinayotgan davrda asosiy ekin mahsulotlarining jahon ishlab chiqarishi Rossiyaga qaraganda tezroq o’sdi. Dunyodagi g’alla, dukkakli ekinlar, ildiz ekinlari va ildiz mevalari yetishtirishda Rossiyaning ulushi kamayganiga qaramay, bu ko’rsatkich Rossiyaning dunyo aholisidagi ulushidan ancha yuqori darajada saqlanib qoldi. So’nggi yillarda moyli urug’lar ishlab chiqarishning ulushi o’sdi va shuningdek, dunyo aholisidagi Rossiyaning ulushidan oshib ketdi. Mahsulotlar ro’yxati mamlakatning eksportga yaroqli zaxiralarini ko’rsatib turibdi, ular eksport qilinadigan tovarlarning allaqachon belgilangan turlaridan tashqariga chiqadi. Anjir. Shuningdek, 3 dunyoda sabzavot va mevalar ishlab chiqarishda Rossiyaning ulushi pasayib borayotganligini va jon boshiga to’g’ri keladigan Rossiya ko’rsatkichlari dunyo ko’rsatkichlaridan ancha past ekanligini ko’rsatadi.
5-rasm. Rossiyaning asosiy o’simlik mahsulotlarini jahon ishlab chiqarishidagi ulushi (og’irlik bo’yicha%).
Chorvachilik mahsulotlariga kelsak, Rossiyaning jahon ishlab chiqarishidagi ulushining biroz o’sishi parranda go’shti (1992 yildagi 3,1 foizdan 2014 yilda 3,3 foizgacha) kuzatilmoqda. Boshqa barcha mahsulotlar uchun jahon ishlab chiqarishi Rossiya ishlab chiqarishiga qaraganda tezroq o’sdi va Rossiyaning bu erda ulushi pasayib ketdi. Eng keskin pasayish sut va mol go’shtida kuzatilgan: 1992 yilda Rossiyada dunyo sut ishlab chiqarishning 9% va mol go’shtining 6,6%, tuxumning 6,1%, 2014 yilda esa sut bo’yicha mamlakat 3,8% gacha pasaygan, tuxum - o’sgan. 3,1% gacha, mol go’shti uchun esa 2,4% gacha (4-rasm). Parrandachilik, cho’chqa va qo’y chorvachiligida 2000-yillarning boshlarida ishlab chiqarishning keskin pasayishi bartaraf etildi va kichik tarmoqlar inqirozdan asta-sekin chiqib ketmoqda. Chorvachilik haqida bir xil narsani aytish mumkin emas: sut va mol go’shti ishlab chiqarishning pasayishi davom etmoqda. Shu bilan birga, Rossiyada aholi jon boshiga chorvachilikning asosiy asosiy mahsulotlari dunyo o’rtacha darajasidan ancha ko’p ishlab chiqariladi.
6-rasm. Jahonda asosiy chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishda Rossiyaning ulushi,%
Rossiyaning jahon oziq-ovqat bozoridagi o’rni
Rossiyaning jahon oziq-ovqat importidagi haqiqiy ulushi mamlakatning dunyo aholisi va qishloq xo’jaligi mahsulotidagi ulushidan oshib ketadi. So’nggi uch yil ichida bu qiymat rublning qadrsizlanishi tufayli keskin pasayib ketdi. Oziq-ovqat eksportiga kelsak, uning hajmi tez-tez o’sib borishi va ko’pincha qiymati jihatidan Rossiyaning ulushi so’nggi besh yil ichida o’smagan (2-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: |
