118
12.1-jadval.
Xalqaro biznesda kommunikatsiya tizimi
12.2. Xalqaro bozorda kommunikatsiya va sotuvni yo‘lga
qo‘yish
Kommunikatsiya va savdo o‘zaro
bir-biriga aloqador chambar-
chas
bog‘liq
tushunchalar.
Bugungi
raqamli
iqtisodiyot
rivojlanayotgan internet texnologiylari yangi bosqichga chiqayotgan
zamonda, kommuniktasiya turlari va vositalari ham o‘zgarib
bormoqda. Bu esa, bizneslar tomonidan ushbu yangi texnologiyalarni,
usul va metodlarni o‘zlashtirish, takomillashtirish va amaliyotda
Kommunikatsiya
vositalari
Qamrov
darajasi
Foydalanilis
hi darajasi
Biznesdagi
ahamiyati
Telefon va
so‘zlashuv
texnologiyasi
Bozorning
maksimal 10-20
foizigacha
qamrab olish
mumkin
Bizneslarda
doimiy
foydalanib
kelinadi
Telefon
so‘zlashuvlari
zaruriy va odatiy
E-mail
orqali muloqot
olib borish
Bozordagi
asosiy
ishtirokchilar va
hamkorlarga
yetib borish
mumkin
AQSH va
Yevropa
kompaniyalarida
muhim vosita
sifatida
foydalaniladi
Jiddiy va
biznes
hamkorlikda
rasmiy muloqot
uchun asosiy
vositalardan
Pochta
orqali xatlar
bilan muloqot
Nisbatan
eski muloqot
vositasi, hozirgi
kunda kam
aktual
Rasmiy va
ramziy muloqot
sifatida saqlanib
qolgan
Muhim
muloqotlar,
rasmiy
muloqotlar
uchun
foydalaniladi
Internet
orqali muloqot
Iste’molchil
ar qamrovi
jihatidan eng
samarali va eng
tez o‘sayotgan
muloqot usuli
Yirik va
kichik bizneslar
uchun eng
pmmaviy usul
Tezkor
muloqot va
samarali
muloqot vositasi
119
foydalanish
vazifasini
ilgari
suradi.
F.Kotlerning
fikricha,
kommunikatsiya bu xalqaro marketingda biznesni asosi hisoblanadi.
Biznesning keyingi taqdiri aynan samrali
kommunikatsiya bilan
bevosita bog‘liq hisoblanadi
27
.
Reklama beruvchilar bu ishlab chiqaruvchilar, chakana va ulgurji
savdogarlar, injiniring, transport, sug‘urta, maslahat kompaniyalari,
distribyuterlar, kasaba uyushmalari, xususiy shaxslar va boshqalardir.
Reklama
faoliyati
katta
bo‘lmagan
firmalarda
reklama
bo‘linmalari bevosita tijorat direktoriga bo‘ysinadi. U, reklama
kompaniyasining yo‘nalish va vazifalarini belgilab beradi hamda
ularni
ishlab chiqish, bajarish va nazorat qilish uchun reklama
bo‘linmasiga topshiradi. Reklama faoliyati hajmi katta bo‘lgan yirik
firmalarda reklama bo‘linmasi ishlab chiqarish bo‘linmasi tarkibida
boshqaruvchi rahbarligi ostida tashkil etiladi hamda bevosita ishlab
chiqarish bo‘linmasi boshqaruvchisiga yoki marketing bo‘yicha
boshqaruvchiga bo‘ysinadi.
Reklama bo‘linmalarining bajaradigan funksiyalari keng va xilma-
xil bo‘lsada, ular odatda reklama agentliklari bilan hamkorlik qiladilar.
Bu holda reklama bo‘linmasining funksiyalari firma rahbariyati yoki
tijorat bo‘linmasi va agentlik o‘rtasida aloqa o‘rnatishdan
tashqari,
reklamani yaratish va uning bajarilishini nazorat qilishdan ham iborat
bo‘ladi.
Reklama bo‘linmasi reklama agentligi bilan bog‘liq bo‘lmasa, bu
holda u reklamani tarqatish vositalari va reklama mahsulotlarini
yaratish bo‘yicha mutaxassislarga ega bo‘lishi lozim.
Reklama bo‘linmasi ishlab chiqarish bo‘linmasi, marketing
bo‘linmasi va ishlab chiqarish bo‘linmasining sotuv bo‘limi bilan
uzviy aloqada ish olib boradi.
Reklama beruvchilarning asosiy turlari o‘rtasidagi nisbat
quyidagicha. Umummilliy reklama beruvchilar asosiy qismni tashkil
etib, asosan tovar ishlab chiqaruvchi firmalardan iborat bo‘ladi.
Masalan, AQSHda 10 ta yirik umummilliy reklama beruvchilar
hisobiga jami reklama xarajatlarining 70 %i to‘g‘ri keladi.
Mahalliy reklama beruvchilar asosan
chakana savdogarlardan
iborat bo‘ladi. O‘z hududida xarid bo‘yicha agentlar rolini o‘ynashga
27
Кревин, Дэвид, В. Стратегический маркетинг, 6-е изд. – М.: «Вильямс», 2018. 512 с.
120
intilar ekan, chakana savdogarlar aholiga ular uchun nimalarni xarid
qilganini xabar qilish va nima uchun tovarlarni sotib olishga rag‘bat
bildirganligini oshkor qiladi.
Reklam bu kommunikatsiya vositasi eanligi ko‘pgina adabiyto-
larda ta’kidlanadi. Kompaniyalar reklama orqali iste’molchilar bilan
muloqotga kirishadi, ular uchun o‘zlari tayyorlab qo‘ygan texnologik
va innovatsion tovar yoki xizmatlar haqida
yetarlicha va atroflicha
ma’lumot taqdim qiladilar. Reklamada holislik va samimiylik bilinib
turishi lozim, professional reklama beruvchilar, aynan reklma g‘oyasi
ustida ishlaganda shunga e’tibor qaratishadi. Rekalam har qanday
chiroyli yoki qimmat bo‘lishi mumkin, ammo unda samimiylik
bo‘lmasa xaridorlar jig‘iga tegishi va tovarga bo‘lgan qiziqish keskin
kamayishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, reklama yolg‘on
ma’lumotlar bilan to‘ldirilmasligigiga alohida e’tibor berish lozim
bo‘ladi. Har bir ishlanayotgan reklama va har bir muloqot usuli, kirib
borilgan bozor
va undagi aksariyat haridorlar, ularning turmush tarzi,
madaniyati va zehniyati bilan bog‘liq ko‘pgina faktorlarni inobatg
olishni taqozo etadi.
Reklama jarayonining mohiyatini tushunish uchun uning asosiy
texnologiyasini tahlil qilish hamda keyinchalik ushbu jarayon
ishtirokchilarining turli bosqich va darajada o‘zaro munosabatlarini
ko‘rib chiqishga imkon beruvchi alohida elementlarga ajratish zarur.
Reklama jarayonining prinsipial sxemasi to‘rt bo‘g‘indan iborat bo‘lib,
quyidagi ko‘rinishga ega.
Reklama beruvchi – reklama agentligiga reklama buyurtmasi
beruvchi va buning uchun haq to‘lovchi huquqiy yoki jismoniy shaxs.
Reklama beruvchining asosiy funksiyalari quyidagilar hisoblanadi:
‒
reklamaga
muhtoj tovarlarni, xususan, eksport tovarlarni
aniqlash;
‒
reklama agentligi bilan birgalikda bu tovarlarni reklama qilish
darajasi va o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash;
‒
reklama agentligi bilan birgalikda reklama mahsulotini yaratish
va reklama tadbirlarini o‘tkazish rejasini ishlab chiqish;
‒
reklama agentligi bilan birgalikda reklamani yaratish va
reklama tadbirlarini o‘tkazish byudjetini ishlab chiqish;
121
‒
agentlik bilan reklama
materiallarini yaratish, reklama tarqatish
vositalarida uni joylashtirish, reklama tadbirlarini o‘tkazish va hokazolar
bo‘yicha shartnoma imzolash;
‒
reklama
ishlarini
bajaruvchiga
boshlang‘ich
ma’lumotlar
tayyorlashda yordam berish;
‒
mahsulot yoki xizmatning texnik va amaliy ma’lumotlarini
taqdim etish;
‒
texnik maslahatlar, reklama materiallari, maket va originallarini
tasdiqlash;
–
bajaruvchining hisob raqamiga pul to‘lash.
Reklama agentliklari bu – mijozlarga reklama loyihalarini tuzish
va amalga oshirish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatishga
ixtisoslashgan
firmalardir. Ular bir tomondan o‘z tovarlarini reklama qiluvchi sanoat,
savdo va boshqa firmalar bilan, ikkinchi tomondan esa gazeta va jurnal
konsernlari, radio va telekompaniyalar o‘rtasida vositachi sifatida
harakat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
