Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. I. Xamidov xalqaro marketing

11.2. Xalqaro marketingda tovarlar kiritish siyosati va amaliyoti 
 
Tovar harakatlanishini tashkil etish – tovarni transportirovka 
qilish va omborlarga joylashtirish. 
Moliyalashtirish– kanalning faoliyat ko‘rsatishi uchun 
sarflanuvchi xarajatlarni qoplash uchun mablag‘larni topish va ulardan 
foydalanish. 
Tavakkalchilikni qabul qilish – kanalning faoliyat ko‘rsatishi 
uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olish. 
Birinchi beshta funksiyani amalga oshirish bitimni imzolashga, 
qolgan uchtasi esa imzolangan bitimlarni yakunlashga xizmat qiladi. 
Ushbu funksiyalarning barchasiga quyidagi xususiyatlar xos bo‘ladi: 

---

110 
– taqchil resurslarni yutib yuboradi, ko‘p hollarda ixtisoslashuv 
tufayli yaxshiroq bajarilishi, kanalning turli a’zolari tomonidan 
bajarilishi mumkin; 
– agar ularning bir qismini ishlab chiqaruvchi bajaradigan bo‘lsa 
uning xarajatlari o‘sadi, demak mahsulot narxi ham yuqoriroq bo‘ladi. 
Funksiyalarning 
bir 
qismi 
vositachilarga 
berilganda 
ishlab 
chiqaruvchining xarajatlari va mahsulot narxi pastroq bo‘ladi. Bu 
holda vositachilar o‘z xarajatlarini qoplash uchun qo‘shimcha to‘lov 
joriy etadilar; 
– kanalga xos bo‘lgan funkiyalarni kim bajarishi lozimligi 
to‘g‘risidagi masala o‘z mohiyatiga ko‘ra nisbiy natijaviylik va 
samaradorlik masalasidir. Agar o‘z funksiyalarini yanada samarali 
bajarish imkoni yuzaga keladigan bo‘lsa, kanal mos ravishda qayta 
qurilishi mumkin. 
Bundan ham ko‘p darajali kanallar uchrab tursada, ularning soni 
juda kam. Ishlab chiqaruvchilar nuqtai nazaridan, taqsimot kanalni 
qanchalik ko‘p darajaga ega bo‘lsa, uni nazorat qilish shunchalik 
qiyinlashadi. 
Bitta kanal ishtirokchilari, shuningdek, turli kanallar o‘rtasida turli 
darajada hamkorlik, ziddiyatlar va raqobatchilik kuzatilishi mumkin. 
Odatda hamkorlik bitta kanal tarkibiga kiruvchi a’zolar o‘rtasida 
ko‘proq kuzatiladi. Tovar ishlab chiqaruvchilar, ulgurji va chakana 
savdogarlar bir-biriga
ko‘maklashadi, ularning hamkorligi esa har biri alohida olishi 
mumkin bo‘lgan foydaga qaraganda ancha ko‘p foyda keltiradi. 
Hamkorlik tufayli ular maqsadli bozorni yaxshiroq his etish, unga 
yaxshiroq xizmat ko‘rsatish va to‘laroq qondirish imkoniyatga ega 
bo‘ladilar. 
Raqobatchilik bitta maqsadli bozorga xizmat ko‘rsatishga 
intilayotgan firma va tizimlar o‘rtasida yuzaga keladi. Masalan, 
unversal magazinlar, narxi pasaytirilgan magazinlar va kataloglar 
bo‘yicha savdo qiluvchi chakana savdo korxonalari elektr uskunalari 
xaridorlarining puli uchun ko‘rashda raqobat qiladilar. Bunday raqobat 
natijasida iste’molchi tovar va xizmatlarni, ularning narxini tanlashda 
ko‘proq imkoniyatga ega bo‘ladi. 

---

111