46
o‘zgarishlar yo‘nalishiga qarab aniqlash mumkin. Bu bilan tovar taklifi
o‘rganiladi.
Investisiya summasi va tuzilishiga, mexnat predmetiga bo‘lgan
talab va korxona, tashkilotlar pul sarfining yo‘nalishiga qarab,
shuningdek aholi xarid qobiliyatining, uning tovarlar bilan
ta’minlanishini darajasini xisobga olib talab o‘rganiladi.
Uzoq muddatli o‘sish imkoniyalarini aniqlash va konyunktura
tahlili bir-biri bilan bog‘liq va u bir-birini to‘ldira boradi.
Sifatli tahlil qilish uchun to‘plangan ma’lumotlarni 3 ta guruhga
bo‘linadi:
- o‘tgan davr konyunktura ma’lumotlari;
- tadqiq qilinayotgan davr konyunktura ma’lumotlari;
- kelgusidagi konyunkturaga ta’sir etuvchi ma’lumotlar.
Konyunkturani tahlil qilish shakli bo‘lib konyunktura sharxi
bo‘lib xisoblanadi.
Konyunkturani
tahlil
qilish
savollariga
o‘tishdan
avval
konyunkturani ko‘rsatkichlar tizimini ko‘rib chiqish darkor.
Ko‘rsatkichlar shartli ravishda makro va mikro ko‘rsatkichlarga
bo‘linadi. Makroko‘rsatkichlarga - umumxo‘jalik konyunkturasini
tavsiflovchi ko‘rsatkichlar: yalpi milliy mahsulot, yalpi milliy
daromad, ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari, tovar oborot ko‘rsatkichlari,
pul muomalasi ko‘rsatkichlari, iste’mol ko‘rsatkichlar kiradi.
Mikroko‘rsatkichlarga esa alohida tovarlar bozorini tavsiflovchi
ko‘rsatkichlar kiradi: ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari, mahsulot
sotilishi va iste’moli, narx dinamikasi va x.k.
Umumxo‘jalik konyunkturaning tahlilini izlanishni maqsadiga
ko‘ra ikkita yul olib borish mumkin:
Agar ma’lum bir vaqtning ichida konyunkturaning rivojlanish
tendensiyalari va sur’atlarini bilib olish masalasi qo‘yilgan bo‘lsa, u
holda konyunktura tahlili shu vaqtning
ichida uning dinamikasini
o‘rganish yo‘li bilan olib boriladi.
Agar eng oxirgi sanaga konyunktura xolatini aniqlash masalasi
qo‘yilgan bo‘lsa, u holda iqtisodiy siklning fazasini va faza ichidagi
misol tariqasidagi joyini aniqlash yo‘li bilan olib boriladi. Shuni
e’tiborga olish kerakki, konyunktura tahlili va uzoq tendensiyalarning
rivojlanishini aniqlash o‘zaro bog‘liq va bir - birini to‘ldiradi.
47
Konyunktura tahlili jamiyatning xo‘jalik hayotining qiyinligini
xisobga olmagan holda u yoki bu qarashlarni tasdiqlaydigan
o‘zboshimchalik bilan tanlangan omillar va statistiktik ma’lumotlarga
yondoshib emas, balki bir-biriga qarama-qarshi xodisalarning
yig‘indisiga yondashish kerak. Konyunktura tahlilining shakli bu
konyunktura sharxi va ma’lumotnomasidir.
Mahsulotni ishlab chiqarishni belgilanganligiga qarab, mahsulotni
absolyut birligi
ulchovlarida ishlab chiqarib, ishlab chiqarish davrini
davomiyligi, iste’molchilar doirasi tezrok yoki sekinrok konyunkturani
o‘zgarishini aks ettiradi.
Ba’zi tarmoqlar, masalan ko‘ra metallurgiya, havo va suv
transporti, qurilis belgilangan iste’molchilar uchun oldindan
buyurtma qilish tizimi bo‘yicha ishlaydilar. Boshqalar esa, ya’ni
avtomobil, radioelektron va shu kabilar qisqa muddat ichida ishlab
chiqariladi va bozorda noma’lum iste’molchilarga sotiladi. Uzoq
muddatli tovarlarni ishlab chiqarishni qisqarishi yoki o‘z ishi
natijasida ishlab chiqarish konyunkturasini yaxshilash yoki
yomonlash aniq ko‘rsatkichi bo‘lib xisoblanmaydi.
Chunki katta
buyurtma portfelining kattaligi yoki shunday tarmoqlarda uning
yo‘qligi mahsulot ishlab chiqarish dinamikasining iqtisodiy
siklning dinamikasidan rad etadi
17
.
Harakatlar rejasini ishlab chiqish tadqiqot natijalarini to‘g‘ri
va o‘z vaqtida olib borishga imkoniyat yaratadi. O‘z navbatida
reja bu dasturga olib boruvchi ishlar majmui hisoblanib, dastur esa
uzoq yillik bozorda faoliyat olib borish strategiyasini ishlab
chiqishga bevosita ta’sir o‘tkazadi. Demak strategiya bu tadqiqot
natijasida tuzilgan, uzoq muddatli kompaniyaning jami faoliyatlari
va qiladigan ishlari majmui bo‘lgan dastur yoki reja deyish
mumkin. Aynan ushbu rejada kompaniyaning marketing siyosati
o‘z aksini topadi. Marketing siyosati esa, kompaniyaning keyingi
bozor faoliyatini belgilab beruvchi muhim omil sifatida e’tiborga
olnishi lozim.
Tashqi bozorlarni o‘rganish va ularni
baholash ishlari uch xil
variantda: bevosita eksportchi korxona tomonidan, axborot-maslahat
firmalari bilan hamkorlikda va faqat axborot-maslahat firmalari kuchi
17
Kate Gillespie. Global Marketing. Grandvies Hts, USA, 2015.
48
bilan amalga oshirilishi mumkin. Barchasi eksportchi tadqiqot
bo‘linmasiga egaligi va uning imkoniyatlari qay darajada ekanligiga
bog‘liq bo‘ladi. Eksportchi uchun zarur ma’lumotlar boshqa
tashkilotlarda mavjud bo‘lib, ularga taqdim etilishi yoki barcha uchun
ochiq manbalarda joylashgan bo‘lishi ham mumkin. Ularni olish
uchun xarajatlar miqdori bir marta
telefon orqali gaplashish
xarajatlariga teng bo‘lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
