Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. I. Xamidov xalqaro marketing

Mavzu bo‘yicha qisqacha xulosalar 
Xalqaro iqtisodiy aloqalar, xalqaro biznes munosabatlarida 
xalqaro bitimlar muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Bu yo‘nalish o‘z 
ichiga xalqaro savdo, xalqaro marketing, xalqaro biznes va xalqaro 
huquqning muhim jihatlarini qamrab oladi. Bu bitimlar, asosan, 
raqobatchilar zarur to‘lov vositalariga ega bo‘lmagan hollarda 
qo‘llanadi. Bu vaziyatda ta’minlovchi o‘z tovarlarini kontragentga bu 
tovarlardan ishlab chiqarishda foydalanib, to‘lov sifatida ta’minlovchi 
ilgari yetkazib bergan yarim tayyor mahsulotlar, xomashyo, tovar yoki 
kreditlash xizmatlaridan foydalangan holda ishlab chiqarilgan 
mahsulotni yetkazib berish shartlarida etkazib beradi. Tovar 
nomenklaturasi va ularning narxi bo‘yicha kelishuvdan so‘ng ikkala 
ro‘yxat kompensasiya kelishuviga ilova qilinadi va uning ajralmas 
qismi hisoblanadi. Mazkur kelishuvning o‘ziga xosligi shundan 
iboratki, tomonlardan biri ro‘yxatda belgilangan tovarlarni etkazib 
bera olmagan hollarda u o‘z mamlakatidagi bankda kontragent 
foydasiga uning etkazib berilmagan tovar uchun pul mablag‘larini 
olishi uchun hisob raqami ochishi mumkin. Bu pulni faqat shu 
mamlakat hududidagina sarflash mumkin. boshqacha qilib aytganda, 
kliring shaklidagi o‘zaro hisob-kitoblar amalga oshiriladi. 
Barter savdosi valyutasiz, biroq pul qiymatida baholangan, 
bevosita shartnoma orqali rasmiylashtirilgan muvozanatlangan tovar 
ayirboshlashdir. Tovarni baholash teng kuchli ayirboshlash uchun 
sharoit yaratish, shuningdek, bojxona hisobi, sug‘o‘rta miqdorini 
aniqlash, shikoyatlarni baholash va jarima belgilash uchun amalga 
oshiriladi. Barter bitimida o‘zaro shikoyatlar bo‘yicha hisob-kitoblar 
(jarima, arzonlashtirish va hokazo) qo‘shimcha tovar etkazib berish 
yoki aksincha, tovar etkazib berishni kamaytirish yo‘li bilan amalga 
oshiriladi. Barter bitimidan foydalanishning asosiy sabablari erkin 

---

106 
konvertasiya qilinuvchi valyutaning etishmasligi, uning barqaror 
emasligi, tavakkalchilik kabilar hisoblanadi.