Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti e. A. Akramov korxonalar moliyaviy holati

Korxonalar aktivlari rentabelligining umumiy o‘zgarishi: 
Korxona aktivlarining joriy davrdagi rentabellik darajasi 
Korxona aktivlarining o‘tgan davrdagi rentabellik darajasi 
Korxonalar aktivlari rentabelligiga ikki omil ta’sir ko‘rsatadi: 
1. Korxona aktivlarining aylanishi. 
2. Mahsulot rentabelligi. 
1. Korxona aktivlari rentabelligiga korxona aktivlari aylanishining ta’siri: 
O‘tgan davrdagi mahsulot 
rentabelligi 
x 
Korxona aktivlarining aylanish miqdori 
O‘tgan davrdagi korxona aktivlari rentabelligi 

---

107 
2. Korxona aktivlari rentabelligiga mahsulot rentabelligi ta’siri: 
Joriy davrda korxona aktivlari rentabelligi 
x 
Korxona aktivlarining aylanish miqdori 
O‘tgan davrdagi mahsulot rentabelligi 
Bu hisob-kitoblarni korxona ma’lumotlarida ko‘rib chiqamiz. 
27-jadval 
Korxona aktivlarining rentabelligi (ming so‘m) 
Ko‘rsatkichlar 
Joriy davr 
O‘tgan davr 
Ma’lumotlar bazasi 
1. Sotilgan mahsulotdan tushum 
600 
500 
2. Soliq to‘lanmasdan oldingi foyda 
150 
100 
3. Korxona aktivlarining o‘rtacha qiymati 
45 
40 
4. Korxona aktivlarining aylanish miqdori (1:3) 
13,3 
12,5 
5. Mahsulot rentabellik darajasi (2:1) 
25 
20 
6. Korxonalar aktivlarining rentabellik darajasi 
(2:3) 
250 
333 
Joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan korxona aktivlarining rentabelligi 33,2 
foizga oshdi. Ko‘rinib turibdiki, korxonalar aktivlarining aylanishi tezlashgan — 12,5 
martadan 13,3 martagacha ko‘paygan. Demak, bu omilning ta’siri: 
(20x13,3):250 = (266:250)x100 = 106,4 % ijobiy bo‘lib, aktivlar rentabelligini 
6,4 % ga ko‘tarishga imkon bergan. 
Mahsulot rentabelligi ham tahlil qilinayotgan davrda ko‘tarilgan, demak, bu 
omil ham aktivlar rentabelligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Ya’ni: 
333:(20x133) = (333:266)x100 = 125,2 foiz. 
Korxona aktivlari rentabelligini 25,2 % ga ko‘tarishga imkon bergan. Ikki 
omilning ko‘paytmasi korxonalar aktivlari rentabelligining umumiy dinamikasiga 
teng, ya’ni: 
2
,
133
100
2
,
125
4
,
106
%. 
Korxona rentabellik ko‘rsatkichlariga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tahlil qilish 
uchun kerakli ma’lumotlar moliyaviy hisobotlarda va birlamchi buxgalteriya hisobida 
mavjud. 
Omillar tahlili bo‘yicha yuqorida keltirilgan axborotlar umuman moliyaviy 
tahlilda, ayniqsa, rentabellik tahlilida omillar bo‘yicha tahlil o‘tkazishning ob’yektiv 
zarurligini isbotlayapti va omillar bo‘yicha o‘tkazilgan tahlil korxonalarning 
moliyaviy holatini tahlil qilishni chuqurlashtiradi hamda yangi xulosalar chiqarishga, 
tavsiyalar berishga imkoniyat yaratadi.