Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

Loyihalarni texnik iqtisodiy asoslash. 
Yakuniy  texnik-iqtisodiy  asoslash yoki  texnik-iqtisodiy  hisoblash  (keyingi 
o’rinlarda  TIA  (TIH)  deb  ataladi)  -  investitsiya  loyihasini  amalga  oshirishning 
tanlov savdolari asosida va loyihani moliyalashtirish shartlarini hisobga olgan holda 
aniqlangan  yakuniy,  eng  samarali  texnik,  tashkiliy  va  moliyaviy-iqtisodiy 
yechimlarini belgilovchi loyihaoldi hujjati. 
Loyihalarni texnik-iqtisodiy asoslash (TIA) – bu investitsiya loyihasi bo’yicha 
uni  amalga  oshirishning  maqsadga  muvofiqligi  va  samara  berishga  qaratilgan 
kompleks hisob-tahlil xujjatlar, ya’ni asosiy texnik va tashkiliy qarorlar, smeta-hisob, 
baholash va boshqa bir qancha ko’rsatkichlarni qamrab olgan xujjatlar to’plamidir. 
Loyihani moliyalashtirish to’liq yoki qisman byudjet yoki byudjetdan tashqari 
fondlar,  vazirliklar  va  uyushmalarning  markazlashtirilgan  resurslari,  davlat 
korxonalarining  o’z  mablag’lari  hisobidan  amalga  oshirilayotgan  bo’lsa,  loyihani 
texnik-iqtisodiy asoslash majburiy tarzda amalga oshiriladi. 
Loyihani  moliyalashtirish  boshqa  manbalar  hisobidan  amalga  oshirilayotgan 
bo’lsa, investitsiyaning samaradorligi to’g’risidagi, loyihani texnik-iqtisodiy asoslash 
zarurligi  yoki  zarur  emasligi  to’g’risidagi  qarorni  investorlarning  o’zlari  mustaqil 
ravishda belgilaydi. 
Investitsiya  loyihasini  texnik-iqtisodiy  asoslash  loyihadan  oldingi  injener-
konstruktorlik,  texnologik  va  qurilish  qarorlari,  muqobil  variantlarni  taqqoslash  va 
tanlab  olingan  aniq  loyihani  asoslash  ishlarini  bajarishni  taqazo  etadi.  Bu  jarayonda 
loyihaning iqtisodiy (tijorat va moliya) samaradorligi, tabiatni muhofaza qilish bilan 

---

75 
 
bog’liq bo’lgan ishlar (ekologik) chuqur va har taraflama o’rganib chiqiladi. 
Loyihani  texnik-iqtisodiy  asoslash  investorlar  (kreditorlar)ga  qurilayotgan 
korxona  (ob’ekt)  moliyaviy  jihatdan  barqaror  va  to’lovga  qobiliyatligini  asoslash 
uchun  ishlatiladi va ular  tomonidan  kiritiladigan  mablag’lariga  to’lovlarni  (dividend 
yoki  foiz)  o’z  vaqtida  olish  imkoniyatiga  ega  bo’lishi  asoslanadi.  Odatda  texnik-
iqtisodiy  asoslash  ishlari  loyihachi  tashkilotlar  tomonidan  buyurtmachi  o’rtasida 
tuzilgan  shartnomaga  asosan  olib  boriladi.  Shartnomaga  buyurtmachi  tomonidan 
loyihani amalga oshirish uchun texnik-iqtisodiy asoslashning talablari ilova qilinadi. 
Investitsiya loyihasi bo’yicha texnik-iqtisodiy asoslash loyiha bo’yicha barcha 
ma’lumotlarni  o’z ichiga olgan bo’lishi kerak.  Investorlar shu  ma’lumotlar  tahliliga 
asoslangan  holda  loyihaga  mablag’larni  investitsiya  qilish  yoki  qilmaslik  to’g’risida 
qaror  qabul  qilish  imkoniyatiga  ega  bo’ladi.  Loyiha  bo’yicha  texnik-iqtisodiy 
asoslash ishlari yuzaga kelishi mumkin bo’lgan tijorat, texnik, tadbirkorlik va boshqa 
xavf-xatarlarni  o’rganib  chiqish  nuqtai-nazaridan  tuzilgan  bo’lishi  va  kelajakda 
bunday  xavf-xatarlar  korxonaning  samaradorligiga  ta’sir  qilmasligi  yoki  juda  ham 
kam miqdorda ta’sir qilishini hisobga olgan holda tayyorlanishi kerak.