Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

Uchinchi  shaxslar  –  fuqarolik  huquqida,  bevosita  fuqarolik  huquqiy 
munosabatlarida  ishtirok  etmaydigan,  lekin,  vujudga  kelgan  huquqiy  munosabatda 
muayyan darajada huquq va majburiyat tug’diradigan sub’ektlar.  
Faktoring  (ingl.  factor  –  agent,  vositachi)  –  kichik  va  o’rta  firma  (mijoz)larga 
tijorat banklari va ularning sho’’ba faktor-firmalari tomonidan ko’rsatiladigan moliyaviy 
xizmatlar  turi.  16-17-asrlarda  savdo  vositachilari  tomonidan  amaliyotga  kiritilgan, 
keyinchalik  mijozga  aylanma  kapital  uchun  kredit  berishning  bir  turiga  aylandi. 
Faktoringda  faktor-firma  mijoz  (tovar  etkazib  beruvchi)lardan  qarzdorlarning  qisqa 
muddatli  qarzlarini  undirish  huquqini  sotib  oladi  va  firmalarning  qarzlarini 
(majburiyatlarini) mijozga to’laydi, ya’ni qarzni qaytarish muddatidan oldin uning 70-90 
%ini  mijozga  qaytaradi,  qarzning  qolgan  qismi,  foizlar  chegirilgan  holda  qarzdorlar 
faktor-firma  oldidagi  o’z  qarzini  batamom  uzganidan  keyin  qaytariladi.  Faktoringda 
mijoz  o’zining  qarzdorlaridan  qarzni  undirish  huquqini  faktor-firmaga  o’tkazadi. 
Ayniqsa,  G’arb  davlatlarining  iqtisodiy  amaliyotida  keng  qo’llaniladi.  Faktoring 

---

283 
 
bo’yicha kreditlar muddati 90–120 kun atrofida, kredit foizlari rasmiy bank stavkasidan 
yuqori turadi.  
Faza  (yun.  phasis  –  paydo  bo’lish)  –  biror  jarayonning  taraqqiyot  yo’lidagi 
davr.