53
1
1
n
i
i
тк
B
У
Bu erda B
i
- kattalik bo’yicha xususiy texnik ko’rsatkich,
α- kattalikning jami ko’rsatkichlar ichidagi salmog’i.
эi
ti
i
d
d
B
Bu erda d
ti
- tahlil qilinayotgan (yaratilayotgan) mahsulotning kattaligi qiymati,
d
ei
- etalon (namuna) yoki raqib mahsulotning kattaligi qiymati.
3. Iqtisodiy ko’rsatkichlar
1
рб
иб
ик
Б
Б
У
Bu erda B
ib
- tahlil qilinayotgan (yaratilayotgan) tovarning bahosi,
B
rb
- raqib yoki namuna tovarning bahosi,
4. Umumiy integral ko’rsatkich
1
ик
тк
м к
к
У
У
У
И
Endi yuqoridagilarni misolda ko’rib chiqamiz: Deylik, ishlab chiqaruvchi
yangi traktor ishlab chiqarmoqchi, uning loyihaviy kattaliklari ma’lum.
Traktorning raqobatbardoshligini baholab ko’ramiz. Me’yoriy ko’rsatkichlar
doimo 1 ga teng bo’lishi kerak, ya’ni u barcha mavjud standartlarga javob
berishi lozim, aks holda boshqa ko’rsatkichlarni hisoblashning hojati qolmaydi.
1.
1
1
.....
1
1
1
м к
У
;
Demak, traktor barcha standartlarga javob beradi.
2. a) Traktorning quvvati (ot kuchida): TK
1
=90/80 x 0,7=1,125 x 0,7=0,7875;
b) Chidamlilik (yillar): TK
2
=5/8 x 0,1=0,625x0,1=0,0625;
v) Dizayn (ballarda): TK
3
=5/10 x 0,2=0,5 x 0,2=0,1;
U
tk
=0,7875+0,0625+0,1=0,95;
Bu hisoblardan ko’rinib turibdiki, traktorning texnik ko’rsatkichlar
bo’yicha raqobatbardoshligi ancha past, chunki bu ko’rsatkich qo’yilgan shart
54
bo’yicha 1 dan katta yoki teng bo’lishi lozim edi, hisobda esa u 0,95 ga, ya’ni
birdan kichik qiymatga ega bo’ldi.
3. U
ik
=70/50=1,4;
Iqtisodiy ko’rsatkich bo’yicha ham traktor yutqazmoqda, chunki uning bahosi
raqib tovar bahosidan 1, 4 barobar yuqoridir.
4. I
k
=1 x 0,95/1,4=0,6786;
Umumiy integral ko’rsatkich yuqoridagi uchta ko’rsatkichning o’zaro
munosabati natijasidir. Bu ko’rsatkich bo’yicha ham qo’yilgan shart
bajarilmayapti, u 1 dan katta yoki teng bo’lishi kerak edi, haqiqatda esa 0, 6786
ga teng bo’ldi.
Raqobatbardoshlikni tahlil qilishda birinchi navbatda tasnifiy
o’lchamlardan foydalaniladi, ular buyumni mahsulotning belgilangan sinfi yoki
turiga qaramligi bilan aniqlanadilar. Raqobatbardoshlikni faqat bitta sinfga
kiruvchi buyumlarga nisbatan aniqlash mumkin. Masalan, traktorlarning 65 dan
75 gacha ot kuchiga ega dvigatellari, samolyotlarning 55 tadan 300 tachaga
yo’lovchi sig’imi bilan va hakazo.
Joriy yilda Markaziy bank pul-kredit siyosatining bilvosita dastaklaridan
foydalanishni yanada kengaytirish bilan bir qatorda, o’zgaruvchan foiz
stavkalarini tezkor boshqarishni davom ettirildi. 2010 yil 1 yanvar holatiga
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan jami 293 ta milliy
valyutadagi va 118 ta xorijiy valyutadagi omonat turlari aholi, korxona va
tashkilotlarga taqdim etilmokda.
Hozirgi kunda Respublikamiz aholisi uchun iste’mol va ipoteka kreditining
turli xil variantlari joriy etilgan bo’lib, Respublika tijorat banklari tomonidan
aholining ushbu kreditlarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishga alohida e’tibor
qaratilgan.
2013 yil 1 yanvar holatiga O’zbekiston banklari Assotsiatsiyasiga a’zo 22
ta tijorat banki tomonidan 40 dan ortiq turdagi iste’mol krediti joriy qilingan
bo’lib, ular 6 oydan 3 yilgacha bo’lgan muddatga beriladi. 2012 yilning oktyabr-
noyabr oylari davomida 11 ta yangi turdagi iste’mol kreditlari muomalaga
55
chiqarildi. Bundan tashqari ba’zi banklar tomonidan amaldagi iste’mol
kreditlarining shartlari va talablariga biroz o’zgarishlar kiritildi.
2012 yilda tijorat banklari tomonidan kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash maqsadida 2011 yildagiga nisbatan 1,4 barobar
ko’proq kredit resurslarini ajratish ustuvor yo’nalish qilib belgilandi. SHu bilan
birga, mikrokreditlarning darajasi esa 1,3 barobarga o’sishi kutilmoqda (2.3.1-
rasm).
Manba:
www.cbu.uz-internet
sayt ma’lumotlari.
Do'stlaringiz bilan baham: