Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

 
2.1-jadval 

---

18 
2018 yilda ba’zi mamlakatlarda soliq yukining iqtisodiy rivojlanishga ta’siri 
Mamlakatlar 
Soliq yuki 
(YAIMga nisbatan %da) 
O‘rtacha ish haqi,
AQSH doll. 
SHvetsiya 
51,0 
25.710 
Finlyandiya 
47,3 
23.240 
Belgiya 
46,6 
26.440 
Fransiya 
44,1 
26.270 
Avstriya 
42,8 
28.110 
Germaniya 
39,3 
28.870 
Meksika 
39,3 
3.600 
Ispaniya 
35,8 
14.350 
AQSH 
31,8 
28.020 
Turkiya 
22,2 
2.830 
Kanada 
16,0 
19.020 
Manba: Xalqaro valyuta fondi ma’lumotlari 
1.1.1-jadval ma’lumotlardan ko‘rinadiki, soliq siyosatining optimallashuvi, 
davlat byudjetiga soliq tushumlarining ortishiga, shu bilan bir qatorda aholi turmush 
darajasining yaxshilanishiga sabab bo‘ladi.
Ushbu sohada O‘zbekistonda ham qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoev 28 dekabr 2018 yil Oliy 
Majlisga Murojaatnomasida ta’kidlaganidek: “2019 yildan boshlab joriy etilayotgan 
yangi soliq konsepsiyasining eng asosiy g‘oyasi soliq yukini kamaytirish, sodda va 
barqaror soliq tizimini qo‘llashni ko‘zda tutadi. SHu orqali iqtisodiyotimiz 
raqobatbardoshligini oshirish, tadbirkor va investorlar uchun har tomonlama qulay 
muhit yaratishga erishish mumkin. 
Davlat byudjeti statistikasi – moliya statistikasining bir bo‘limi sifatida, 
mamlakatning fiskal siyosatining asosiy yo‘nalishlarini tahlil qilish bilan 
shug‘ullanadi hamda byudjet sohasining miqdoriy ko‘rsatkichlari bilan uning sifat 
ko‘rsatkichlarini o‘zaro uzviylikda o‘rganadi.Ushbu jarayonda statistik metodlar 
yordamida ushbu soha ko‘rsatkichlari o‘rganilib, xalqaro tashkilotlar tomonidan 
ishlab chiqilgan standartlar bilan solishtiriladi. Hisoblangan ko‘rsatkichlar 
standartlarga mos kelmagan hollarda ularni moslashtirish bo‘yicha kerakli chora-
tadbirlar dasturi ishlab chiqiladi.
Davlat byudjetisiyosati milliy iqtisodiyotda quyidagi vazifalarni bajaradi: 

---

19 
1.
Soliq stavkalarini ko‘tarish yoki pasaytirish orqali ishlab chiqarishni 
kamaytirish yoki oshirish. Bunda muayyan turdagi tovar va xizmatlarni, ayniqsa, 
aholi ko‘p iste’mol qiladigan tovarlarni ishlab chiqarishni rag‘batlantirish uchun 
soliq stavkalarini pasaytiradi va aksincha, aholi salomatligi va atrof-muhitga zarar 
keltiruvchitovar va xizmatlar uchun soliq stavkalarini oshiradi va shu orqali ularni 
ishlab chiqarish hajmini kamaytirishga erishiladi. 
2.
Aholini ijtimoiy himoya qilish uchun tabaqalashgan soliq stavkalarining 
joriy qilishorqali aholining kam daromad oluvchi qatlamining turmush darajsini 
yaxshilaydi va shu orqali aholi daromadlaridagi kuchli tabaqalashuvga yo‘l 
qo‘yilmaydi.
Sрunday qilib, Davlat byudjeti tizimini statistik o‘rganishning asosiy maqsadi 
mazkur tizimning mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi ahamiyatini 
miqdoran o‘lchash va sifat jihatdan takomillashtirish yo‘nalishlarini ishlab 
chiqishdan iborat. Davlat byudjeti tizimi milliy iqtisodiyotda sodir bo‘ladigan 
barcha iqtisodiy jarayonlarga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu ta’sirni baholashda 
esa statistikaning o‘rni beqiyosdir. CHunki, ushbu omillarning ta’siri statistikadagi 
indeks yoki korrelyasion-regression tahlil asosida aniqlanadi va tahlil qilinadi.
Ushbu sohani statistik jihatdan o‘rganishning yana bir muhim tomoni shundaki, 
unda ishlab chiqarishning yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlashda soliq stavkalari va 
davlat byudjetidan ajratiladigan subsidiya va dotatsiyalarning o‘rnini ham baholash 
mumkin. Bu jarayonda soliq stavkasi va boshqa omillarning ishlab chiqarish 
natijalariga ta’siri omilli tahlil asosida baholanadi va xulosa qilinadi. Bundan 
tashqari byudjet daromadlarini oshirish yo‘llari va xarajatlar tarkibini 
optimallashtirish masalalari ham statistik tahlillar asosida amalga oshiriladi.