Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

5.1-jadval 
BERI indeksi
44
 
№ 
Mezonlar 
 
Salmog‘i
, % 
1. 
Siyosiy 
barqarorlik 
Kutilmagan hukumat to‘ntarishlari 
imkoniyatlari va ularning tadbirkorlik 
faolligiga ta’sirini baholaydi 
12 
2. 
Xorijiy 
investitsiyalar va 
foydaga 
munosabat 
Xususiy tadbirkorlarga tegishli ijtimoiy 
ehtiyojlarga bo‘lgan xarajatlar hajmi 
6 
3. 
Milliylashtirish 
Beg‘araz ekspropriatsiya imkoniyatlaridan 
mahalliy hokimiyatlarga imtiyozlar 
berishgacha 
6 
4. 
Devalvatsiya 
Devalvatsiya ta’siri, hamda korxona 
faoliyatiga devalvatsiyaning ta’sirini 
yumshatuvchi choralarning hayotiyligi 
6 
5. 
To‘lov balansi 
Hisoblar balansi va umumiy balansga, hamda 
xorijiy investorlarning daromadlariga ta’sir 
etuvchi omillar 
6 
6. 
Rasmiyatchilik 
masalalari 
Davlatning iqtisodiyotga aralashuvi darajasi, 
bojxona rasmiyatchiliklarini amalga 
oshirilishi, valyuta o‘tkazishlari va boshqa 
shunday operatsiyalar 
4 
7. 
Iqtisodiy o‘sish 
sur’atlari 
Yillik yalpi mahsulot ishlab chiqarish 
sur’atlarining o‘sishi3%, 3-6%, 6-10% va 
10%dan yuqori chegaralarda 
10 
8. 
Valyutaning 
konvertirlangani 
Milliy valyutaning xorijiy valyutaga 
almashtirish imkoniyati, hamda milliy 
valyutaning (korxonalarga zarur bo‘lgan 
darajada) valyutalar bozoridagi o ‘rni 
10 
9. 
Sharnomani 
amalga oshirish 
imkoniyati 
Shartnomaga amal qilish imkoniyati, hamda til 
va urf-odatlardagi farq natijasida 
qiyinchiliklarning yuzaga kelishi 
6 
44
Imomov H.H. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. –T.: 2010, 116-b. 

---

95 
10. 
Ish haqi va 
mehnat 
unumdorligiga 
xarajatlar 
Ish haqi darajasi, mehnat unumdorligi, ishga 
qabul qilish tartibi 
8 
11
. 
Ekspertlar va 
marketing 
xizmatlaridan 
foydalanish 
imkoniyati 
Korxonalarga yuridik, buxgalteriya,marketing 
bo‘yicha maslahatlar berish,texnologiya va 
qurilish ishlarini amalga oshirish sohalarida 
maslahatlar kutish imkoniyati 
2 
12. 
Aloqa va 
transportni 
tashkil etish 
Faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar va 
ularningfiliallari orasidagi transport yo‘llari va 
aloqa tizimini (mamlakat ichidagini ham) 
tashkil etish va foydalanish imkoniyati. 
Transport infratuzilmasini baholash 
4 
13. 
Mahalliy 
boshqaruv va 
hamkorlik 
Boshqaruvning turli masalalarini echishda o‘z 
kapitali bilan qatnashish va hamkorlikda 
faoliyat yuritishi mumkin bo‘lgan mahalliy 
hamkorlarning soni va imkoniyatlari 
4 
14. 
Qisqa muddatli 
kredit 
Xorijiy hamkorlarga qisqa muddatli kreditlar 
berish va ulardan foydalanish imkoniyati 
8 
15. 
Uzoq muddatli 
kredit va 
shaxsiy kapital 
Hamkorlar tomonidan nizom kapitaliga o‘z 
ulushlarini qo‘shish shartlari va milliy 
valyutada uzoq muddatli kredit berish shartlari 
8 
Hozirgi davrda jahon tajribasida, investitsion iqlim darajasini aniqlovchi 
mahsus “BERI”indeksi mezonlari baholaridan keng foydalanilmoqda. Ushbu indeks 
mamlakatdagi investitsiya muhitini turlicha salmoqqa ega bo‘lgan 15 ta baholash 
mezonlari asosida hisoblab chiqadi. Har bir mezonga 0 dan (to‘g‘ri kelmaydi) 4 
gacha (o‘ta qulay) baho beriladi. To‘plangan yuqori ball “barqaror mamlakat”ni 
anglatadi. Mamlakat to‘plagan ball qanchalik yuqori bo‘lsa, investitsiyalashdan 
olinishi mo‘ljallangan foyda ham shuncha yuqori bo‘lishi zarur, aks holda 
investitsiyalash asossiz hisoblanadi. Ushbu tadqiqot Germaniyaning “BERI” deb 
nom olgan axborot xizmati yordamida amalga oshiriladi.
45
Bu firma buyurtma 
asosida har qanday mamlakatdagi investitsiya iqlimini tahlil qilishi va u haqida 
axborot ishlab chiqishi,tavsiya berishi mumkin. Bu indeksni 45 mamlakat bo‘yicha 
100 ta mutaxassis har yili uch marta hisoblab chiqadilar.
45
Imomov H.H. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. –T.: 2010, 116-b. 

---

96 
Investitsion iqlim turli hil omillarga bevosita bog‘liqdir. Xozirgi davrda 
investitsion iqlimga ta’sir etuvchi uchta eng asosiy omillar alohida ko‘rsatib o‘taladi. 
Bular iqtisodiy, siyosiy hamda ijtimoiy omillardir. Albatta davlatda qulay 
investitsion iqlimni yaratishda davlatning o‘rni juda kattadir. Ko‘p hollarda 
investitsion iqlimga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi omil sifatida davlat olib borayotgan 
iqtisodiy va ijtimoiy siyosat ko‘riladi. Bunga sabab sifatida davlat mamlakat barcha 
jabhalarini barqarorlashtirib turuvchi richag ekanligidadir. Shu bois qulay 
investitsion muhitni yuzaga kelishi bevosita davlat bilan uzviy bog‘liq bo‘lib 
qolmoqda. Birgina O‘zbekiston misolida ko‘radigan bo‘lsak davlatimiz tomonidan 
iqtisodiyot va siyosatning barcha jabhalarida olib borilayotgan oqilona siyosat 
mamlakatimizda qulay investitsion muhit yaratilishiga zamin yaratmoqda.
Biror mamlakatning investitsion muhitini tahlil qilinganda, mablag‘ini 
daromad keltiruvchi loyihaga joylashtirmoqchi bo‘lgan xorijiy investorlarning 
fikrlari ahamiyatlidir. Ularning fikricha investitsiya muhiti bir qator zaruriy 
omillarga bog‘liq bo‘lib, ularning mavjudligi investitsiya muhitining eng qulay 
bo‘lishini ta’minlaydi.
Birinchisi, siyosiy barqarorlik
bo‘lib, uning mavjud bo‘lishi investorning 
kelgusi ishlarini rejalashtirish va ishonch bilan oldinga intilishiga imkon beradi. U 
kuchli qonuniy tizimning mavjudligi, tashqi va ichki harbiy nizolar, hamda inqilobiy 
o‘zgarishlarning bo‘lmasligida namoyon bo‘ladi. 
Ikkinchisi, iqtisodiy samaradorlik.
Har bir investor iqtisodiy o‘sish juda yuqori 
bo‘lgan, hukumat iqtisodiyotni rivojlantirish borasida barqaror siyosat olib 
borayotgan mamlakat iqtisodiyotiga mablag‘ sarflashni xohlaydi. 
Hukumatning siyosati 
yana bir muhim omil hisoblanib, investorlarning 
faoliyatiga turlicha ta’sir o‘tkazishi mumkin. Albatta, hukumat olib borayotgan 
iqtisodiy siyosat bevosita yoki bilvosita biznes, savdo va investitsiyalash jarayoniga 
o‘z ta’sirini o‘tkazadi.
46
Xorijliklarning mehnati.
Xorijiy investorlar o‘z biznesi va daromadlarini 
hamyurtlari nazorati ostida bo‘lgani ma’qul, deb fikralashadi. Ammo ishga juda 
46
Нешитой А.С. Инвестиции. –М.: Дашков, 2006, 137-с. 

---

97 
ko‘p xorijliklarni jalb etish xarajatlarni oshirib yuboradi. Valyuta muomalasini 
tartibga solish. Xorijiy investorlarni mamlakatga mablag‘ olib kirish, uni sarflash 
imkoniyatlaridan tashqari biznesdan topilgan daromadni konvertirlangan valyutaga 
ayirboshlash, chetga olib chiqish, valyuta hisob raqamiga ega bo‘lish imkoniyatlari 
nihoyatda qiziqtiradi. 
Keyingi omil 
infratuzilma holati 
bo‘lib, u mamlakatdagi yuqoridagi sanab 
o‘tilgan omillarning mavjud bo‘lishidan keyingi muhim omillardandir. Unda ishlab 
chiqarish uchun er maydonlaridan foydalanish, erni ijaraga olish shartlari va 
muddati, avtomobil va temir yo‘llarning sanoat hududlarini asosiy transport 
bo‘g‘inlari (portlar, aeroportlar) va bozorlar bilan bog‘langanligi, elektr 
energiyasining mavjudligi, suv ta’minoti darajasi (ba’zi hollarda ichimlik suv bilan 
ta’minlanganlik darajasi), telekommunikatsiyaning rivojlanish darajasi, telefon, 
faks, aloqalarining mavjudligi, kompyuter orqali aloqa o‘rnatish masalalari 
muhimdir.
Ishchi kuchi.
Ko‘pincha xorijiy investitsiyalarni kiritishning asosiy sababi qilib 
qabul qiluvchi mamlakatda ish kuchining arzonligi ko‘rsatiladi. Lekin, 
investitsiyalarni jalb qilishga savodxonlik, ishchi kuchining malaka darajasi, mehnat 
qilish etikasi, mehnat unumdorligi darajasi, turli ijtimoiy harakatlarning ishlab 
chiqarish jarayoniga ta’siri va boshqalar ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
 
Xulosa qilib aytganda, oldimizda turgan eng muhim ishlarimiz qatorida xalqaro 
moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorligimizni yanada kuchaytirish zarurligining 
mazmun-mohiyatini to‘liq tushinish, ularga xos mavjud imkoniyatlarni to‘liq 
baholash orqali har birimizning orzumiz bo‘lgan kelajagi buyuk davlatni qurish 
yo‘lida bugun mustahkam iqtisodiy poydevor yaratishga o‘z hissamizni qo‘shgan 
bo‘lamiz.