Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

M alakali mehnat taqsimoti
 
yoki bajariladigan ishlaming murakkabligiga 
qarab m ehnatni taqsimlash, murakkab ishlar bilan oddiy ishlarni bir- 
biridin ajratishdan iborat. Shu bilan birga mahsulot tayyorlashdagi texnologik 
murakkablik deganimizda tayyorgarlik funksiyalarini va mehnat jarayonlarini 
bajarishdagi, shuningdek, tayyorlangan mahsulot, ko'rsatilgan xizmat sifatni 
nazorat qilishdagi murakkabliklari e’tiborga olinadi.
Operatsiyalar bo'yicka mehnat taqsimoti
 
ishchilar mehnatini eng to ‘la 
taqsimlashdir. Bunda ishlab chiqarishning har bir ayrim jarayoni ishlab 
chiqarish operatsiyasining tarkibiy qismlariga bo'linadi. Masalan, maxsus 
sof bolt tayyorlashning texnologik jarayoni tem irchilik-m etall toblash, 
chilangar (chilangarlik) - yo'nish, naqsh solish va o'yish, frezerlik-bolt 
boshidagi qirralarini frezerlash operatsiyalaridan iborat.
Kasbiy mehnat taqsimoti
 
ishchilaming kasbiy ixtisoslariga qarab amalga 
oshiriladi va ish joyida u yoki bu kasb (ixtisos) bo'yicha ish bajarishi nazarda 
tutiladi. Har bir tur ishning hajmiga qarab ishchilarga bo‘lgan talabni - sex, 
uchastka, ishlab chiqarish, korxona, birlashma va hokazolar uchun kasblar 
bo'yicha talab qilinadigan ishchilar sonini belgilash mumkin.
Iqtisodiy tom on deganda, makro va mikroiqtisodiyot darajasidagi 
korxonalarda m ehnat samaradorligini o'stirish hamda mahsulot sifatini 
yaxshilash nazarda tutiladi.
Fiziologik tomon deganda, shunday mehnat taqsimoti ko'zda tutiladi- 
ki, unda ishdagi bir xillik kishi tanasining turli qismlariga og‘irlik (nagruzka) 
bir tekis bo'lmasligi, uzoq vaqt (oylar, yillar) davomida ishda bir xil harakat 
natijasida toliqish yuz bermaydigan bo‘lsin.
Ijtimoiy tomon deganda operatsiyalaming shunday tuzilmasi zarurligi 
nazarda tutiladiki, unda ish qiluvchining jismoniy va aqliy ishi navbatlashsin 
yoki qo'shib olib boriladigan bo'lib, m ehnat yoqimli b o 'lsin , uning 
mazmundorligi oshsin, ishning jismoniy qismi kamaysin, jismoniy mehnat 
bilan aqliy mehnat o'rtasidagi tafovut kamayib borsin.
Biroq m ehnat taqsim oti - bu, faqat m ehnat faoliyatining b ir 
tomonidir, xolos. U ayrim xodimlar va ular guruhlarining umumiy mehnat 
jarayonidagi ayrim ishchilar mehnatini birlashtirishni talab qiladi. Barcha 
darajadagi o‘zaro bogiangan mehnat jarayonlarida ayrim ijrochilaming ish 
o ‘rin la rid a n to rtib b u tu n -b u tu n k o rx o n ala r, kichik ta rm o q la r va 
iqtisodiyotning o‘zaro bog‘langan tarmoqlarigacha birlashtirishni taqazo 
q ila d i. Bu b irla s h tir is h , m e h n a t fa o liy a ti ja r a y o n id a g i a lo h id a
ixtisoslashtirilgan ijrochilar o ‘rtasidagi aloqalarning o ‘rnatilishi