Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

1 O’zbekiston iqtisodiyoti — SISMning 2004 yil uchun tahliliy sharhi. — T.:2005 yil, № 8.
70
I

---

*
kasb-hunar o‘quv yurtlari o‘quvchilarining stipendiyalari l,
2
baravar oshirildi 
va eng kam ish haqi oyiga 9400. so‘m qilib belgilandi 1.
Davlatimiz rahbari ta’biri bilan aytganda, “ Bugun mamlakatimizda aholining
ish haqi va daromadlarini bosqichma-bosqich oshirib borishni ta’minlash uchun 
zarur shart-sharoitlar yaratildi”. Darhaqiqat, 2003-2004 yillar statistik raqamlari 
davlatimiz aholisining real daromadlari 2004 yilda 17,6% oshib, 7634,4 mlrd. 
so‘mni, pul xarajatlari va omonat jamg‘armalari 21,7% ga oshib, 7561,1 mlrd. 
so‘mni tashkil etganligi ko‘rsatadi2.
Daromadlar darajasini tahlil etish, o‘lchash va taxmin qilish uchun 
daromadlaming har xil turlari va ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi. Shuning 
uchun ham ulaming eng ko‘p tarqalgan turlarini ko‘rib chiqishimiz zarur.
Daromadlarning pul va natural shakllari. 
Aholining pul daromadlari 
mehnatkashlar uchun ish haqi hisobidagi barcha pul mablag'lari tushumi; 
pensiyalar, stipendiyalar, turli nafaqalar; mulkdan foiz, dividendlar, renta 
ko‘rinishidagi daromadlar; aksiyalar, qimmatli qog‘ozlar, ko‘chmas mulk, chorva, 
tomarqa xo‘jaligi mahsulotlari, turli buyumlar va boshqa tovarlami sotishdan pul 
tushumlari, turli xizmatlar ko‘rsatish uchun haqlar va hokazolardan tashkil topadi.
Aholining natural daromadlari 
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining barcha 
tushumlari: dehqonchilik, chorvachilik, parrandachilik mahsulotlari, bog‘-qo‘rg‘on, 
sabzavot-poliz ekinlari uchastkasi, shaxsiy tomorqa, tabiat in’omlaridan shaxsiy, 
oilaviy ehtiyojlar uchun tayyorlanadigan mahsulotlar kabi tushumlardan iborat.
Pul va natural daromadlaming nisbati tez-tez o ‘zgarib turadi, ammo pul 
shakli ko‘proq tarqalgan. Odatda, aholining kambag‘al qatlamlarida natural 
daromadlar hissasi yuqori bo‘ladi. Iqtisodiy vaziyat yomonlashgan davrda natural 
daromadlar salmog‘i oshib ketadi, jamoa xo'jaliklari dehqonlarida natural 
daromadlar hissasi sanoat ishchilari natural daromadlari hissasiga nisbatan 
doimo yuqori bo‘ladi, buni byudjet tadqiqotlari ham tasdiqlaydi.
Daromadlarning bir qismi moddiy farovonlikni ta’minlashga, boshqa qismi 
xizmatlardan foydalanish uchun sarflanadi. Ehtiyojlar tarkibiga pul 
daromadlarining oshishigina emas, balki aholi tarkibining o‘zgarishi, uning 
ilmiy-madaniy saviyasi o‘sishi ham ta’sir etadi.
Daromadlarning nominal, ixtiyordagi va real turlari ajratiladi. Nominal 
daromadlar soliq, narxlami hisobga olmagan holdagi pul daromadlari miqdorini 
tavsiflaydi. Ixtiyordagi daromadlar — soliq va boshqa majburiy toiovlar hisobdan 
chiqarilgandan keyin qolgan nominal daromadlardir. Demak, ular aholining 
jamg‘arish va ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanadigan mablagiarini o‘z
■ ■
■ 
U
l 
.................... 
II 
I 
. 1 . 1
l .
И
,ii 
■ ■ ■ ■
■
i 
■■