Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

MEHNAT UNUMDORLIGI: OMILLAR
VA ZAHIRALAR
9.1. Mehnat unumdorligi va uni aniqlash usullari
Mehnat unumdorligi — xodimlar mehnat faoliyatining iqtisodiy samaradorligi 
ko‘rsatkichidir. U ishlab chiqarilgan mahsulot yoki ko‘rsatilgan xizmatlar 
miqdorining mehnat xarajatlariga nisbatan, ya’ni mehnat xarajatlari birligi hisobiga 
ishlab chiqarilgan mahsulot bilan belgilanadi. Jamiyatning rivojlanishi va uning 
barcha a’zolari farovonligi mehnat unumdorligi darajasi va uning o‘sishiga bog‘liqdir. 
Bundan tashqari, mehnat unumdorligi darajasi ishlab chiqarish usulini ham, 
hatto ijtimoiy - siyosiy tuzumning o‘zini ham belgilab beradi.
Mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi mehnat samaradorligining barcha jihatlarini 
aks ettirmaydi. Masalan, u mehnat sifatini hisobga olmaydi, bundan tashqari, 
mehnat resurslaridan oqilona foydalanish zarurligini ifodalamaydi. «Mehnat 
unumdorligi» tushunchasiga o‘z ahamiyati jihatidan yaqin, lekin mazmunan 
yanada kengroq boigan tushuncha «mehnat samaradorligi» tushunchasidir. Mehnat 
samaradorligi eng kam mehnat xarajatlari bilan yuqori mehnat natijadorligiga 
erishish darajasini ifodalaydi. Mehnat samaradorligi mehnat unumdorligidan 
farqli o‘laroq, faqat mehnatning miqdor ko‘rsatkichlarini emas, shu bilan birga 
sifat natijalarini ham ifodalaydi. Mehnat samaradorligi ko‘rsatkichining yana bir 
muhim ustunligi unda mehnat resurslarini tejashning aks etishidir.
0 ‘zbekistonda islohotlarni yanada chuqurlashtirish va iqtisodiyotni 
modernizatsiyalash sharoitida mehnat unumdorligini muttasil ravishda oshirib 
borish o‘ta muhim ahamiyatga ega bo‘lib, mehnat unumdorligining ortishi aholi 
turmush darajasini yaxshilanishiga va ish haqi miqdorlarini oshirish 
imkoniyatlarini kengaytiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
2005 yilning 9 oyida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 
iqtisodiyotni isloh qilish va erkinlashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish 
yuzasidan ustuvor vazifalaming amalga oshirilishi bo‘yicha muhokamasida 
ta’kidlanganidek, «Iqtisodiyotni isloh qilish va erkinlashtirish jarayonlarini 
chuqurlashtirish bo‘yicha belgilangan vazifalami izchil amalga oshirilayotganligini 
mazkur davrdagi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar yaqqol tasdiqlaydi. 
Chunonchi, hisobot davrida asosiy makroiqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlari 
saqlanib qoldi va 7,2 foizni, shu jumladan, sanoatda 107,7 foizni, qishloq 
xo‘jaligida 107,3 foizni, qurilishda 106,6 foizni, chakana tovar aylanmasida
91

---

108,6 foizni, puli xizmatlar ko‘rsatishda 114,5 foizni tashkil qildi, shuningdek, 
bunga investitsiyalarning 106,9 foizga va eksportning 109,7 foizga o‘sganligi 
yordam berdi»1.
Mehnat unumdorligini o‘lchash darajasi bo'yicha bir xildagi mahsulotni 
ishlab chiqaradigan alohida ish o'rinlari (brigada, uchastkalar)ni ko'rsatib o4ish 
mumkin. Bu o'rinda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini va ishlab chiqarish 
normalarini (dona, tonna, kub yoki kvadrat metr va hokazo) aniqlashning