Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

Uchinchi bosqichda 
(2001-2005yy.) quyidagi vazifalami amalga oshirish ko‘zda 
tutildi: ishchi kuchiga talabning oshishi va uning taklifini kamaytirishga 
yo‘naltirilgan tadbirlarni amalga oshirishni kuchaytirish; bandlik xizmati va uning 
mfratuzilmasi negizida qudratli va tez rivojlanuvchi tizimni yaratish; ishsizlikni 
yo‘l qo'yilishi mumkin bo'lgan darajagacha qisqatirish; ish bilan band bo‘lmagan 
mahalliy xodimlarning malakasi, raqobatbardoshligi, ijtimoiy himoyasi va 
eksportni oshirish, mehnat bozori, bandlik va ishsizlikni tartibga solishning samarali 
tashkiliy-iqtisodiy va huquqiy mexanizmlarini yaratish va hokazolar.
Qayd etilgan vazifalami bajarish ijtimoiy yo‘naltirilgan mehnat bozorining 
shakUanishiga olib keladi.
Mazkur bozor rivojlanishining 
keyingi bosqichida 
(2006-2010yy.) ishchi 
kuchi talabi va taklifi o£rtasidagi bozor muvozanatiga erishish mumkin.
Sof raqobat bozori modeli 
quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
• 
aniq mehnat turini yollashda ko‘p sonli firmalar bir-biri bilan raqobat 
qiladi;
54

---

• bir xil malakaga ega bo'lgan ko‘p sonli ishchilar bir-birlaridan mehnat 
xizmatlaridan qat’i nazar, mazkur malaka turini taklif etadilar;
na firmalar, na ishchilar ish haqi bozor stavkasi ustidan nazorat 
qilmaydilar, demak na ular, na bular ish haqi qanday bo'lishini belgilay 
olmaydilar.
Monopsoniya modeli (ya’ni, bitta xaridor monopoliyasi) yollovchining 
sotib olish (yollash) monopoliyasiga ega bo'lishi vaziyatini aks ettiradi.
Ikki tomonlama monopoliya modeli kuchli tarmoq kasaba uyushmalari 
harakat qiladigan monopsonik bozor sharoitlariga xosdir.
Boshqacha qilib aytganda, 
monopsonik
model bilan kasaba uyushmalari 
harakati hisobga olinadigan model birlashtirilgan taqdirda ikki tomonlama 
monopoliya o'rin tutadi.
Fransiya modeli. Fransiyada oxirgi 10 yil ichida ishsizlik darajasi 12,0 % 
atroflda saqlanmoqda. Ishsizlikka qarshi kurashish uchun ham faol, ham sust 
chora-tadbirlar qo'llaniladi, lekin mehnat bozorida passiv (sust) siyosat 
ma’qulroq ko‘riladi.
Shyetsiya modeli. Shvetsiyada mehnat bozoridagi siyosat bo'sh ish o'rinlarini 
ishsizlar bilan to'ldirishga ko'maklashish va ishsizlarga faqat nafaqalar berib 
borishdan iborat bo'lib qolmasligi lozim, deb hisoblanadi.
Amerika modeli. Amerika Qo'shma Shtatlarida kon’yuktura o'zgargan va 
qo'llanilayotgan ishchi kuchi hajmini kamaytirish zarurati paydo bo'lgan yoki 
korxona norentabel bo'lib qolgan taqdirda xodimlami ishdan bo'shat ish chorasi 
ishga solinadi.
Yaponiya modeli. Bu mamlakatda mehnat munosabatlari tizimi umrbod 
yollanishga asoslanadi, umrbod yollanish xodimlaming korxonada ishlaydigan 
eng yuqori (55—65 yoshga) yetgunlariga qadar ish bilan bandlik kafolatlanishini 
ko'zda tutadi.