Toshkent davlat ikkinchi tibbiyot instituti

Salomatlikka atrof-muxitning ta'siri

Atrof-muhit zararli omillarining salomatlikka ta'siri bo'yicha tashvish oshib bormokda. Quyida.keltirilgan Concern for Europe's tomorrow nashrida bosilgan matn bu zararli omillar va ular aks ettiruvchi o'sayotgan va kamayayotgan xavfni batafsil ko'rib chiqadi.

Inson salomatligi genetik moyillik, turmush tarzi, oziqlanish, ijtimoiy-iqtisodiy maqom, zarur tibbiy-sanitar yordamga, shuningdek, atrof muhitiga erishish kabi kator omillar bilan aniqlanadi. Atrof-muhitning tabiiy resurslari - havo, suv, ozik va yashash joyi, shuningdek, qulay iqlim va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarning doimiy mavjudligi salomatlik va yashash uchun zarur zamin hisoblanadi. Atrof-muhit sharoitlari doim ham mo'tadil bo'lavermaydi va aholi ham atrof-muhitning salomatlikka salbiy ta'sir etuvchi ko'pgina omillariga duch kelishi mumkin. Atrof-muhitning salomatlikka zararli ta'sir etuvchi bu omillari tabiiy sabablar yoki inson faoliyati natijasida paydo bo'lishi mumkin.

Atrof-muhit omillarining salomatlikka ta'siri baholanishida salomatlikka ta'sir bo'yicha axborot va natijalar talab qilinadi. Monitoring bo'yicha ko'rsatkichlar kamligi sababli ta'sirni aniq baholashning doim ham iloji bo'lavermaydi. Shuning uchun bu ta'sirotni baholash cheklangan axborot va man-tiqiy taxminlarga asoslanadi.

Undan tashqari, salomatlikka epidemiologik va toksikologik tekshiruvlar asosidagi turli ta'sirotlar haqidagi bilimlar to'lik emas. Umuman olganda, salomatlikka ta'sirotning jiddiyligi atrof-muhit omillarining ta'sir darajasi va muayyan dozasi (ulushi) bilan bog'liq, lekin doza va javob reaksiya orasidagi aniq bog'liqlik ko'pincha noma'lum bo'ladi. Atrof-muhit ba'zi omillarining dozapari ma'lum kritik (chegara) darajadan past bo'lishi akkomodatsiyaga (moslashishga) olib kelishi mumkin, lekin ular xavfli hisoblanmaydi (yoki hatto foydali bo'lishi mumkii). Allergenlar, ionlovchi radiatsiya va kimyoviy genotoksik kanserogenlar kabi boshqa ta'sirotlar uchun kritik dozalar yo'q hamda ular ta'sirning har qanday darajasida ham xavfli xisoblanadi. Atrof-muhit ta'sirlariga kishilarda sezuvchanlik bir xil emas, bu ko'pincha allepgenlap misolida namoyon bo'ladi. Shuningdek, kanserogenlarga sezuvchanlik ham turlicha bo'lishi kuzatiladi. Bunda irsiy moyillik yoki mavjud atrof-muhit omillari ta'siri yoxud turmush tarzi o'rinli bo'lishi mumkin.

Ko'p hollarda salomatlikka omillar yig'indisi turlicha yoki xar bir omil alohida ta'sir qilgandagiga nisbatan jiddiyroq ta'sir qilishi mumkin. Jamiyatning ba'zi tabaqalarida noqulay atrof-muhit, ijtimoiy sharoit va turmush tarzlari bir vaqtda mavjud. Kishilar mos bo'lmagan yoki noto'g'ri ovqatlanishlari, ishlab chiqarish zararli omillari ta'siriga duchor bo'lishlari, nosog'lom turmush kechirishlari (masalan, surunkali alkogol iste'mol kilish yoki tamaki chekish) va ayni vaqtda atrof-muhitning bir yoki bir nechta zararli omillari ta'siriga uchrashlari mumkin. Bu yig'indi kasallik paydo bo'lish ehtimolini omillar alohida ta'sir qilgandagi odatdagi darajadan ancha oshirishi mumkin. Masalan, chekuvchilarda asbest yoki rodon o'pka rakini chekmaydiganlarga nisbatan o'n marta ko'p chakirar ekan. Iig'ilgan ma'lumotlar yetarli bo'lmasada, Yevropa regioni aholisi salomatligiga atrof-muhit zararli omillarining ta'sirini baholash uchun foydalanilmokda. Xavfning epidemiologik tek-shiruvga asoslanilgan bahosi o'rganilayotgan aholi uchun o'zigagina xos bo'lgan bo'lishi mumkin (ta'sirotning muayyan vaziyati yoki xatarga duchor bo'lgan aholi xususiyatiga ko'ra). Shunday muammoni kamaytirish maqsadida mazkur taxlilda xavfni baholash turli guruhga mansub aholi o'rtasida olib borilgan bir necha o'xshash tekshiruvlarga asoslangan. Keyin, ba'zi ta'sirotlar turlari va salomatlikka ta'sirlar uchun tadqiqotlar miqdori ko'p, lekin boshqalari - rasmiy tadkiqotlar uchun kam. Shu sababli baholashga juda zhtiyotkorlik bilan yondashish zarur.

Quyida atrof-muhit zararli omillarining asosiy kasalliklardagi roli navbati bilan ko'rib chiqiladi. Salomatlikning o'zgarishi doim ham kasallik hisoblanmasligini e'tiborga olib, atrof-muhit omillarining ijobiy ta'sirlari tahlil qilinadi.