Toshkent davlat agrar untversiteti

13
.
1
-jadval
0 ‘t  o‘chirishda  ishlatiladigan  qishloq  xo‘jaligi  mashinalari
Tartib
Norai
Markasi
Hajmi,
Nasos
raqami
sig‘ imi, m3 bilan suv 
uzatish.  1/s
1
2
3
4
1.
Avtotsistemalar
ATS-4,2-53A
4,2
3-
ATS-4t2-130
4,2
3
2.
Ammiak tashuvchi sistema
ATSA-3.85-
53A
3,85
6,6
3.
Assenzatsivali nasosli mashina
ANM-53
3,25
2,3
4.
Suv tarqatuvchi
VR-ZM
3
2,5
5.
Universal  suv tarqatuvchi
VU-3
3
5,0
6.
Shaltoq oqizadigan
RJ-1.7A
1,7
1,0
7.
Vakuumli shaltok to‘lg‘izuvchi
ZJ-I,5
1,8
1,0
8.
Suyuq o*g‘ itlami sochuvchi
RJU-3,6
3.6
11
RJT-8
8
II
RJT-16
16
110
9.
Avtobenzin to‘lg‘izuvchi
ATSM-3800
3,8
6,6
ABZ-2000
2
6,6
10.
Sidirib oluvchi chuqurlami 
tozalovchi vakuum mashina
K0-505
10
20,8
Yong‘in  vaqtida  yordamchi  ishlarni  bajarish  uchun  avtobuslar, 
yuk  avtom obillari,  traktorlar  aravasi  bilan  buldozerlar,  don 
kombaynlari,  pluglar va boshqa  texnikalar ishlatiladi.
166

---

13.12. Qishlocj  xo‘jaligida yong‘inlarni 
o‘chirishning  o ‘ziga xos xususiyatlari
Yonayotgan  suyuqliklami  ko‘pik  yoki  suv  bilan  o‘chirish  zarur. 
Suv  oqimini  shunday  yo‘naltirish  kerakki,  u  yonayotgan  suyuqlikni 
sachratmasdan uning ustida sirpanadigan yoki rezervuar bortiga ichki 
tomondan  tegadigan  bo‘lsin.  Rezervuar  ichidagi  alangani  rezervuar 
bo‘g ‘zini  qopqoq  bilan  berkitib  o‘chirish  mumkin.  Benzin  chala 
to‘ldirilgan  rezervuaming  portlashidan  yoki  rezervuardagi  neftning 
qaynab,  idishdan  o tilib  chiqishidan  ehtiyot  bo‘lish  zarur.  Yerda 
yonayotgan suyuqlik shamol esayotgan tomonning chetlaridan boshlab 
o‘chirilishi va ko‘p ik   bilan asta-sekin uning butun yuzasi  qoplanishi 
kerak.  Eng yaqin rezervuarlar  suv bilan sovitib turilishi  lozim.
Kuchlanish  ostida  bo‘lgan  elektr  qurilmalarida  sodir  boMgan 
yong'in (agar ulami  uzib qo‘y ish  mumkin bo‘lmasa) va yonib ketgan 
ichki  yonuv  dvigatellari,  transformatorlami  eng  yaxshisi  karbonat 
kislotali o‘t o‘chirgichlar bilan o‘chirgan ma’qul. Bu maqsadda suv 
oqimidan  ham  foydalansa  b o ‘ladi,  lekin  buning  uchun  kuchlanishi 
10  k \r gacha  bo‘lgan  elektr qurilmalar ochiq  bo‘lishi  zarur.  Bunda 
yong‘in stvoli yerga  ulanishi, s tvolni ushlab turgan kishi esa dielektrik 
qo‘lqop  va  etikda  yoki  botida  ishlashi  hamda  kerakli  masofani 
saqlashi kerak.
Kuchlanish ostidagi yonayotgan elektroqurilmalami ko‘pikli o‘t 
o ‘chirgichlar  bilan  o ‘chirish  taqiqlanadi,  chunki  kimyoviy  ko‘pik 
vako'pik hosil qilgichlaming eritmalari tok o‘tkazadi. Avtomobillar, 
traktorlar va qishloq  x o ‘jaligi mashinalari saqlanadigan garajlardagi 
yong‘ inni o‘chirish bilan bir vaqtda ulardan mashinalami olib chiqish 
kerak.  Bunda  suv  oqim ini  yonayotgan  mashinalarga  ham,  olovga 
yaqin  mashinalarga  ham  yo‘naltirish  zarur.  Yonayotgan  avtomobil 
va  traktorlardagi  y o n ilg ‘i  baklari,  shuningdek,  yonilg‘i  moylash 
materiali  solingan  inayda  idishlaming  portlashidan  ehtiyot  bo‘lish 
kerak.  Ulami  birinchi  navbatda  olib  chiqish  lozim.
Yonayotgan  binodan  uy^havvonlari Tt?krparranda!afni^oTTF 
chiqayotganda  cho‘c h ib   ketganlarining  orqaga  qaytishga  intilishi 
tufayli chiqish  yo‘llari  bekilib  qolishi  mumkin.  Qo‘y  va  echkilami 
evakuatsiya qilishda birinchi navbatda poda serkasini tashqariga olib 
chiqish  kerak.  Chocchqalar  q u lo g ‘i  yoki  orqa  oyog‘idan  tortib 
chiqariladi.  Agar qoramol qaysarlik qilsa, ko‘zini qop bilan berkitib
167

---

olib  chiqiladi.  Otni  yuganlab,  bo‘yincha  solib  yoki  egarlab  olib 
chiqish  oson.
G‘alla dalalarida endigina boshlangan yong‘in alangasiga tuproq, 
suv sepib, oyoq bilan toptab, shox yoki kiyim bilan urib o‘chiriladi. 
Agar  y o n g ‘inni  o ‘chirib  bo‘lmasa,  yordam  kelgunga  qadar 
yonayotgan joy  atrofini  shamol  esadigan  tomondan  100-150  metr 
masofada  10  metr kenglikda  haydash  lozim. Awal bu  masofadagi 
g‘al!ani  o‘rish  va  o‘rilgan  g‘allam  yig‘ishtirib  olish  kerak.  Dasht 
yoki o‘rmonlarda chiqqan katta yong‘inlar daraxt kesilgan polosadan 
yoki  ariqdan  ro‘para olov yoqib o ‘chiriladi.
Kanop, paxta va tolali boshqa moddalardan chiqqan yong‘in shu 
bilan ajralib turadiki, atrof havoda kislorod kam bo‘lganda ham ular 
yonaveradi, chunki havo g4aramlar va hatto tolalardagi kovakchalar 
ichida ham  bo‘lishi mumkin. Sirtidagi yong‘in o‘chirilgandan keyin 
ham g ‘aram ichida biqsish uzoq vaqt davometishi  mumkin, chunki 
suv u  yerga yetib bormaydi.
NAZORAT SA VOLLAR1:
LYonish  nima?
2.Yong(in  nima?
3. Yong‘inning asosiy sabablarini aytib  bering.
4 .0 * to  ‘chirish moddalariga nimalar kiradi?
5 . 0 ‘t о ‘chirish vositalarini aytib bering?
6. Yang 4nga qarshi to ‘siq jihozlari nimalardan  iborat?
7.Qcmday ко ‘pikli о €t о ‘chirgichlarni bilasiz?
8.Qcinday o't o*chirish  qurilmalarini bilasiz?
9. Yong ‘inning suv  ta ’minoti qanday?
10.  0 ‘t о ‘chirish texnikalarini aytib  bering.
168

---

X I V   B O B
KOMPYUTER 
B IL A N   ISHLAG ANDA 
X A V F S IZ L IK N I  T A ’ M IN LASH
Hozirgi  vaqtda  kompyuter  texnikasi  inson  faoliyatining barcha 
sohalarida keng qo‘llanilmoqda. Odam kompyuter bilan  ishlaganda 
bir  qancha  xavfli  va  zararli  ishlab  chiqarish  omillarining  ta’siriga 
uchraydi, ya’ni elektromagnit maydonlari (radiochastota diapozoni: 
V4,  UV4  i  SV4),  infraqizil  va  ponizirlovchi  nurlanish,  shovuli  va 
titrash,  statik  elektr toki va boshqalar.
Ishchi joyi elementlarining joylashganligi va qulay konstruksiyasi 
juda  katta  ahamiyatga  ega,  ya’ni  operatoming  eng  qulay  pozasini 
ushlab turish  uchun muhimdir.
Kompyuter  bilan  ish jarayonida  eng  muhimi  to‘g‘ri  mehnat  va 
dam  olish  tartibiga  rioya  qilishdir.  Aks  holda  xodimda  ko‘rish 
a ’zosining  bir  muncha  z o ^ iq q a n lig i  k o ‘rinadi,  bu  ishidan 
qoniqmaganligi, bosh og‘rig‘i, tez g‘azablanish, uyquning buzulishi, 
ko‘zda,  belda,  bo‘yin  atrofi  va  qo4llarda  charchash  va  og‘riq 
alomatlarining  sezilishida  ko‘rinadi.
Kompyuterlar  o ‘rnatilgan  xonalarga  q o ‘yiladigan  asosiy 
talablarini  ko‘rib  chiqamiz.  Derazalaming joylashganligiga  qarab, 
devor va polning quyidagi ranglari  tavsiya  etiladi:
-  derazalari janubga  qaragan  -  devorlari  yashil  -  havorang yoki 
och havo rang;  poli-  yashil;
- derazalari shimolga - devorlari och - to‘q sariq yoki sariq rang; 
poli- qizg‘ish  -  to‘q  sariq;
- derazalari sharqqa  qaragan  -  derazalari  yashil-  sariq  rang;  poli 
yashil  yoki qizg‘ish  -  sariq;
- derazalari g ‘arbga qaragan  - derazalari yashil - sariq yoki yashil 
havorang;  poli-  yashil  yoki qizg‘ish-sariq.
Kompyuterlar  joylashgan  xonalarda,  quyidagi  aks  qiymatlari 
ta’minlanishi  shart,  (foiz hisobida)
Ship  uchun-  60-70
Devor uchun-  40-50
Pol  uchun-  30
Boshqa yuzalar va
ish  mebellari  uchun  -  30-40
169

---

Hisob markaz xonalarining yoritilganligi aralash bo‘lishi lozim.
Yuqori  aniqlikdagi  kategoriyaga  oid  ishlarni  bajarishda 
(farqlanadigan obyektning eng kichik o ‘lchami  0,3  - 0,5  mm) tabiiy 
yoritilganlik koeffitsentining qiymati  1,5  foiz kam bo‘lmasligi,  o‘rta 
aniqlikdagi ko‘rish ishida (farqlanadigan obyektni eng kichik o‘lchami
0,5 - 0,1  mm) tabiiy yoritish koeñitsiyenti  1  foizdan kam bo‘lmasligi 
kerak. Odatda sun’iy yoritish uchun mominesuyent lampalari LB yoki 
DRL  ishlatiladi,  ayrimlari  juftlanib  tunchiroqqa  birlashadi.  Bu 
tunchiroqlar  ish  yuzalarining  tepasida  bir  tekisda  to‘g‘ri  burchak 
tartibida  joylashgan  bo‘lishi  lozim.  Kompyuterlar  o ‘rnatilgan 
xonalaming yoritilganligiga qo‘yiladigan talablar quyidagilardan iborat: 
yuqori  aniqlikdagi  ko‘rish  ishlariai  bajarishda  umumiy yoritilganlik 
3001k, kombinatsiyalashgani - 750 lk; shunday talablar o‘rta aniqlikdagi 
ishlarni bajarishda  200 va  300 lkbo‘lishi  lozim.
Hisob  texnikasi jiddiy  issiqlik  chiqaradigan manba hisoblanadi, 
bu  xonalardagi  nisbiy  namlikning  pasayishiga  va  haroratning 
k o ‘tarilishiga  olib  kelishi  mumkin.  Kompyuterlar  o‘rnatilgan 
xonalarda,  mikroiqlimning  ma’lum  parametrlariga  rioya  qilingan 
bo‘lmog‘i  lozim  (14.  1 -jadval).
14.1-jadval