Toshkent davlat agrar untversiteti

13.9. Yong‘indan xabar bergichlar
Y ong‘indan xabar  bergichlar yong‘inga qarshi  kurashishda  eng 
muhim vositachi hisoblanadi. Ular sodir bo‘lgan yong‘inni o‘z vaqtida 
aniqlash  va  o‘t  o‘chiruvchilarga  tez  xabar  berish  imkonini  beradi. 
Xabar  bergich  tizimi  quyidagi  talablami  bajarishi  kerak:  mahalliy 
yong‘in  muhofazasiga tezlik va uzluksiz xabar berish,  elektr xabar 
bergich  qo‘llanilganda,  elektr zanjirida uzilish ro‘y berganda qabul 
apparatiga  avtomatik  tarzda  xabar  berish  va  boshqalar.  Xabar 
berishning  eng  ishonchli  turi  elektr  tarmog‘i  (tizimli)  hisoblanadi. 
Elektr y o n g ‘in  xabar bergichlar tizimi  yong‘inni  aniqlash  va  uning 
joyini xabar berish uchun belgilanadi. Elektr yong‘in xabar bergichlar 
yangi  qurilayotgan,  qayta  qurilayotgan  va  mavjud  sanoat,  qishloq 
xo‘jalig i  bino va inshootlariga o‘matiladi.  Ulaming asosiy qismlari
-  xabar bergichlar yoag‘in xabar bergich stantsiyasi, elektr toki bilan 
ta’minlash tuzilmasi va aloqa chizig‘idan iborat bo‘ladi. Yong‘indan 
xabar  bergichlar  issiqlik  (tashqi  muhit  haroratining  ko‘tarilishini 
sezuvchi),  tutunli  (yonayotgan  mahsulotlaming tutunini  sezuvchi),
162

---

yorug‘lik  (alanganing  yorug‘lik   nurini  sezuvcbi);  kombinatsiya 
qilingan  (issiqlik  va  tutunni  sezuvchi),  ultratovushli  (yonishdagi 
ultratovush  maydonining o‘zgarishini sezuvchi) va boshqalardir.
Yong‘indan  xabar  bergich  stantsiyasi  xabar  bergichdan  kelgan 
elektr signalni qabul  qilib,  ulami  yorug‘lik  va  tovushli  signallarga 
o ‘zgartiradi  va  avtom atik  y o n g ‘in  o ‘chirish  vositalarini  ulash 
imkoniyatini  beradi.  Aloqa  chiziqlari  xabar  bergichlami  yong‘in 
xabar bergich stantsiyalariga ulaydi. Elektr yong‘in xabar bergichlar 
tizimini  tanlashda  xo n a  va  muhitning  xususiyatlari,  yong‘in  xavfli 
materiallarning  b o rlig i,  ularning  yonish  xarakteri,  texnologik 
jarayonlami hisobga o lib  tanlanadi. Shuningdek, xabar bergichlaming 
texnikaviy ma’lumotlarini hisobga olib, ulami ishlatish sharoitlariga 
moslab tanlanadi. N isbiy namligi  80 foizdan kam bo‘lgan va yonish 
harorati  ko‘tarilishi  m um kin  boMgan joylarda  ATIM-3,  ATP-ZM, 
POST-1 va DTL tipidagi issiqlik x^abar beigichlari qo‘llaniladi. Nisbiy 
namligi  katta  bo‘lgan  xonalar uchun  ATP-ZV,  ATIM-3,  TRV-2  va 
boshqa  avtomatik  x a b a r  bergichlar  qo‘llaniladi.  Portlash  xavfi 
bo‘lgan xonalami  muhofaza qilish uchun TRV-1  va TRV-2  portlash 
xavfsizlik  xabar  bergichlari  qo'llaniladi.