Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali zooinjeneriya, veterinariya

12-MASHG‘ULOT MAVZUSI: SUTDAN CHIQQAN BO‘G‘OZ SIGIRLARNI OZIQLANTI
Mashg‘ulot maqsadi: Bo‘g‘oz sigirlarni sutdan chiqarish, oziqa ma’yorini belgilash, ratsion tuzish va oziqlantirish texnikasini o‘rganish.
Uslubiy ko‘rsatmalar.
Sutdan chiqqan bo‘g‘oz sigirlarning to‘yimli moddadalaga bo‘lgan talabi ularning tirik vazni, keyingi laktatsiya davrida rejalashtirilgan sut sog‘imi, yoshi va semizlik darajasiga bog‘lik bo‘ladi. YOsh o‘sayotgan (1-3 laktatsiya) va semizligi o‘rtachadan past bo‘lgan sigirlarga oziqa me’yori 1-2 oziqa birligi yoki 11-12 MDj almashinuv enegiyasiga ko‘paytirish lozim. Bunda har 1 kg o‘sish uchun 5 oziqa birligi va 500 g hazmlanuvchi protein sarflanishi ko‘zda tutiladi. Bu davrda oziqlantirishni to‘g‘ri tashkillashtirish natijasida sigirlarning tirik vazni o‘rtacha 10-15% ga oshadi, kunlik et olish esa 550-600 g tashkil etish kerak.
Ratsion tarkibidagi har 1 oziqa birligiga 100-110 g hazmlanuvchi protein, 30-40 g xom yog‘, 90-110 g qand, 200-300 g xom kletchatka, 6 g osh tuzi, 9,0-9,5 g kalsiy va 40-60 g karotin to‘g‘ri kelish kerak.
Sigirlarning mahsuldorligiga qarab, har 100 kg tirik vazni hisobiga 2,1-2,4 kg quruq modda to‘g‘ri kelish kerak, bunda quruq modda tarkibidagi xom kletchatka 24-28% ni tashkil etishi lozim.
Xo‘jaliklarning oziqa bazasi sharoitidan kelib chiqib oziqlantirish tipi va ratsion strukturasi belgilanadi. Kishqi ratsion strukturasi tahminan quyidagicha bo‘lishi mumkin: pichanlar – 45-50%, shirali – 30-35% va konsentratlar 15-25%.
Sutdan chiqqan bo‘g‘oz sigirlar ratsioniga faqat sifatli oziqalar kiritish kerak. Qishqi ratsion tarkibining asosiy qismi hajmli oziqalardan tashkil topadi, sigirlarning 100 kg tirik vazn hisobiga 2,0-2,5 kg pichan, 2,0-2,5 kg silos, 1,0-1,5 kg senaj, 1 kg ildizmevali oziqalar kiritiladi. Qishgi ratsionlar tarkibiga bir kunda bir boshga 1,0-1,5 kg o‘t uni yoki sun’iy ravishda quritilgan pichan kesmasi qo‘shib berish maqsadga muvofiq.

YOz davrida ratsioning asosiy qismini yaylov o‘tlari tashkil etadi. YAylov maydoni bo‘lmagan xo‘jaliklarda, sigirlarning 100 kg vazni hisobiga o‘rtacha 8-10 kg ekilgan o‘tlar so‘litilgan holatda ediriladi, bir kunlik iste’mol qilinadigan ko‘k o‘t miqdori 40­45 kg bo‘lishi kerak.

Konsentrat oziqalardan bug‘doy kepagi, boshoqli donlar yormasi, zig‘ir yoki kungabaqor shroti va kunjarasini berish tavsiya etiladi. O‘rtacha semizlikdagi sigirlarga jami bir kunda 1,5-2,0 kg konsentrat oziqalar aralashmasi beriladi.
Sutdan chiqgan bo‘g‘oz sigirlar ratsionida mochevina (karbamid) va boshqa azot saqlaydigan sun’iy qo‘shimchalardan foydalanish taqiqlanadi.
Oshqozon ichak yo‘llarida hazm bo‘lish jarayoni bir me’yorda kechishi uchun, ratsion tarkibidagi qandning proteinga bo‘lgan nisbati 0,8-1,0 atrofida bo‘lishi kerak, buning uchun kunlik oziqa ratsioniga 4 kg qand lavlagi yoki 8 kg atrofida hashaki lavlagi kiritish maqsadga muvofiq.
Kalsiyning fosforga bo‘lgan nisbati 2­1,5:1 bo‘lishi maqsadida ratsionni fosfor manbai bo‘lgan mineral moddalar (dinatriyfosfat, mononatriyfosfat, polifosfat va boshqalar) bilan boyitish zarur.
Bo‘g‘oz sigirlarni bir kunda 2-3 mahal oziqlantirilib suv manbai doimiy bo‘lishi kerak, uning harorati 8-10⁰C dan past bo‘lmog‘i lozim.
Sigirlarni 7-10 kun tug‘ishidan oldin ratsion tarkibidagi shirali va konsentrat oziqalar kamaytiriladi. Ratsionning 30-40% to‘yimliligigacha kamaytirish mumkin, bu vaqtda ratsionning asosiy qismini yaxshi sifatli pichan tashkil etish lozim. Tug‘ishga 2-3 kun qolganda ratsionga chegaralanmagan miqdorda pichan va 1,0-1,5 kg engil hazmlanuvchi konsentratlardan suli yormasi, bug‘doy kepagi yoki omixta em va kam miqdorda shirali oziqalar beriladi.
G‘unojinlarni oziqlantirishni tashkil etish sutdan chiqqan bo‘g‘oz sigirlarni oziqlantirishdek tashkil etiladi.
Sutdan chiqqan bo‘g‘oz sigirlar va g‘unojinlarni to‘laqonli oziqlantirishni tashkil etilganligining asosiy belgilardan biri, sigirlarning o‘z vaqtida sog‘lom nasl berish, nimjon buzoq tug‘ilishi, shu jumladan bola tashlash yoki o‘lik buzoq tug‘ilish, buzoqning sog‘ligi va uning 2-3­oylikgacha o‘sish va rivojlanishi hamda sigirning sut mahsuldorligi hisoblanadi.