Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

 
1-rasm. Namuna olish tartibi. 
Urug’lik chigitning tuklilik darajasi me’yori quyidagicha bo’lishi kerak. 
1-jadval 
Urug’lik chigitning
tuklilik darajasi 
Chigitdagi qolgan tolalar og’irligi, % 
O’rta tolali g’o’za navi uchun 
Ingichka tolali g’o’za navi uchun 
Me’yorda 
0,8 va undan kam 
0,4 va undan kam 
Me’yordan ortiq 
0,9 va undan ko’p 
0,5 va undan ko’p 
Chigitning to’la tukliligini xlorid kislota bug’ida ishlash yo’li bilan aniqlash – jinlash
va linterdan chiqqan chigitda qolgan tolalar va tuklar yig’indisi chigitning 
to’la tukliligi
deb ataladi. 
Chigitning to’la tukliligini aniqlash uchun, chigitdan o’rtacha namuna olib, uni stol
ustiga to’kiladi va yaxshilab aralashtirib so’ngra uni to’g’ri to’rtburchak (yuqoridagi
rasmdagidek) shaklida tekis qilib yoyiladi. Shundan keyin uning 20 joyidan og’irligi 1,5-
1,6 gr.dan chigit olinib, 30 gr.dan ikkita o’rtacha namuna tuziladi. 
Shundan so’ng sopol idishga xlorid kislota to’ldirib qo’yiladi va 15-20 daqiqadan
(yangi idish bo’lsa 20-30 daqiqadan) keyin, ya’ni sopol idish kislotani shimib bo’lgandan 
so’ng idish bo’shatiladi. Shundan keyin 5 daqiqadan so’ng, sopol idish qurigandan keyin,
unga tayyorlangan namunachalar zich qilinmasdan solinib, idishning og’zini oyna bilan
yopib qo’yiladi. So’ngra harorati 120-130°C bo’lgan quritish shkafiga chigit eksikatorga 
solingan holda 30 daqiqa qoldiriladi. 
30 daqiqadan so’ng quritilgan chigit eksikator bilan birga uy harorati darajasigacha
quritiladi va pallalari shishadan qilingan tarozida 0,01 gr aniqlikda tortiladi. Xar qaysi chigit 
namunasini xaltachaga solib, 2-3 daqiqa davomida asta ishqalash yo’li bilan kislota ta’sirida 
kuygan tolalar va tuklar chigit sirtidan ajratiladi. Shundan so’ng xaltachadagi namunachani 
toza qog’oz ustiga to’kib, chigitdan va po’stloqlardan ajralgan tola hamda tuklar olinadi, 
so’ng yana tortiladi. Chigitni xlorid kislota bug’i bilan tahlil qilishda havosi tortib olinadigan 
shkafda ishlash kerak.
Xlorid kislota bilan ishlangan chigit og’irligidan yalang’ochlangan chigit og’irligini 
ayirsak, tolachalar va tukchalar og’irligi kelib chiqadi. Chigitning tukliligi (U) esa quyidagi 
formula bo’yicha topiladi: 
𝑈 =
(𝐺
𝑇1
− 𝐺
𝑇2
)
𝐺
𝑇
• 1,06
bunda: G
T1
– kislota bilan ishlangan tolali va tukli chigitning og’irligi, gr; G
T2
– 
tuksizlantirilgan chigitning og’irligi, gr; 1,06 – kislota bilan ishlashda tolacha va tukchalar

---

yo’qotgan namlikni hisobga oluvchi koeffisient; GT – namunachaning dastlabki og’irligi, 
gr hisobida (ikkita namunacha og’irligining o’rtacha qiymati olinadi).