Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

3. Sabzavot o‘simliklarining 
tashqi muhit omillariga munosabati bo‘yicha 
guruhlarga bo‘linishi, toleorantlik xususiyatlari, o‘sish va rivojlanish bosqichlarini 
o‘tishi davrida tashqi muhit ta’siri. 
Hosil miqdori, sifati va shakllanish muddati o‘simlik bilan tashqi muhitning 
murakkab o‘zaro ta’siri natijasidir. Muhitning holatini hisobga olmasdan ekin-
lardan yuqori, mustaxkam hosil ta’minlovchi agrotexnik tadbirlarni ishlab chiqib
bo‘lmaydi. 
Ma’lumki, o‘simlikning hayotiy omillari 5 ta. Harorat, yorug‘lik, namlik, 
havo va oziq moddalar bo‘lib, ular teng ahamiyatli, almashinmaydi va o‘zaro 
birgalikda ta’sir etadi. O‘simlik o‘sishi, rivojlanishi va mahsuldorligini belgilashda 
muayyan sharoitga qarab omillar o‘rni yoki miqdori o‘zgaradi. 
Umuman, o‘simlikka ta’sir etuvchi barcha tashqi omillarni 4 guruhga bo‘lish 
mumkin: 
1.
Iqlim (issiqlik, yorug‘lik, namlik va havo tarkibi). 
2.
Tuproq yoki edafik omillar (tuproq fizik holati, tarkibi, undagi nam va 
elementlar, tuzlar ). 
3.
Biotik omillar (o‘simliklar bilan makro, mikroflora va faunalar o‘zaro 
ta’sirida vujudga keladigan sharoitlar).
4.
Antropogen omillar (inson faoliyati natijasi, ya’ni mehnat qurollar, 
mashinalar, o‘g‘itlar, zaharli ximikatlar, atrof-muhitning ifloslantirilishi kabilar ). 
Tashqi sharoitning o‘simliklarga ta’sirini baholashda asosan 3 ta
ko‘rsatkichdan foydalaniladi: 
1.
Talabchanlik (muayyan omilga o‘simlikning zarurat darajasi). 
2.
Chidamlilik (omilning minimum va maksimum darajalariga o‘simlikning 
chiday olish qobiliyati). 
3.
Ta’sirchanlik (omilning o‘zgarish holatiga o‘simlikning tez va kuchli 
ijobiy moslashishi ). 
Masalan, tarvuz ekinining issiqqa munosabati yuqori talabchan, past 
haroratga chidamsiz, yuqori haroratga ta’sirchan ekanligi bilan xarakterlanadi.