Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

2.3. Tarvuz-CitruIIus Schrad tavsifi 
T.B.Fursa (1982) tasnifiga muvofiq, tarvuz (Citrullis Shrad) turkumi to‘rtta turga 
bo‘linadi: 
1.
Tukli tarvuz C.Lanatus (Thunb) Matsum et Nakai. 
2.
Kolotsint C.Colocynthis (L.) Schrad. 
3.
Jingalaksiz tarvuz S. Ecirrhosus Cogn. 
4.
Noden tarvuzi S. Naudinianus (Sond) Hook.f. 
Tukli tarvuz hammadan ko‘ra ko‘proq tarqalgan. Bu turlarning qolgan uchtasi 
yovvoyi holda o‘suvchi o‘simliklar bo‘lib, seleksiya maqsadlari uchungina qimmatli 
hisoblanadi.
Tukli tarvuz turi (C.Lanatus) uchta kenja turni o‘z ichiga oladi: 
1. Tukli tarvuz subsp. lanatus. Bu kenja turning harakterli belgisi yumshoq tuklar 
bilan qalin qoplanganligidir, nomi ham shundan olingan. Janubiy va Janubi-G‘arbiy 
Afrikada yovvoyi holda o‘suvchi tarvuzlarni, shuningdek bu kit’adan tashqarida 
ekiladigan xashaki va sukat tarvuz xillarini o‘z ichiga oladi. Bu kenja tur uchta 
variatsiyaga yoki tur xilga bo‘linadi: Kafr tarvuzi (var. lanatus), kap tarvuzi (var. 
capensis), sitron tarvuz (var. citroides) shular jumlasidandir. Tarvuzning ekiladigan 
xashaki va sukat xillari mana shu so‘nggi tur xilga kiradi. 
2. Oddiy tarvuz subsp. vulgaris. Tarvuzning madaniy va yarim madaniy nav va 
xillarini birlashtiradi. Bularning birinchisi subtropik mintaqada tarqalgan bo‘lib, 
asosan Shimoliy-sharqiy Afrikada uchraydi. Ikkita variatsiyani - tur-xilini: madaniy 
tarvuz (var. vulgaris) va kordofan tarvuz (var. cordophanus)ni o‘z ichiga oladi. 
Xo‘raki tarvuzning hamma navlari shularning birinchisiga, eti sariq bo‘ladigan yarim 
madaniy tarvuz xillari - ikkinchisiga kiradi. 
3. Shilimshiq urug‘li tarvuz - subsp. mucosospermus. G‘arbiy Afrikada yovvoyi 
holda o‘suvchi va yarim madaniy formalarini birlashtiradi. Ikkita tur-xilini: mevalari 

---

222 
mayda bo‘ladigan shilimshik urug‘li tarvuz tur-xili (var. mucosospermus) bilan 
mevasining diametri 20 sm atrofida bo‘ladigan Senegal (var. Cenegalicus) tarvuzini 
o‘z ichiga oladi. Shilimshik urug‘li tarvuz mevasining eti qattiq va achchiq, urug‘lari 
esa shilimshik kapsulalarda joylashgan bo‘lsa, Senegal tarvuzining eti och pushti 
rangda, kam shirali, iste’molga yaroqli. 
Xo‘raki tarvuzning hamma shakllari bitta botanik takson (S. Lanatus subs, 
vulgaris, var. vulgaris.)ga birlashtiriladi. Xo‘raki tarvuzning dunyo bo‘yicha ma’lum 
bo‘lgan barcha navlari 10 ta ekologik-geografik guruhlarga bo‘lingan: 
1
. Rus tarvuzi
. 
Volga buyi, Shimoliy Kavkaz, Ukraina navlarini, Rossiya va 
Sibirning o‘rta mintaqasida ekiladigan ertapishar navlarni birlashtiradi. Mevasi 
dumaloq shaklda, eti pushti, juda sershira bo‘ladigan navlar bularning ko‘pchiligini 
tashkil qiladi. 
2.