Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

 
o’simliklarga oziq manbai bo’lib 
xizmat qiladi. 
Barra piyoz ildizi bilan sug’urib yig’ishtiriladi. Yaxshi parvarish 
qilinganda
 
har gektar yerdan 350-400 ts va undan ko’p hosil olinadi. 

---

194 
Nazorat savollari: 
1. Bosh piyoz va sarimsoqni bir-biri bilan taqqoslab o’xshashlik va farqlari 
haqida so’zlang. 
2. Turli muddatlarda ekib bosh piyoz o’stirish texnologiyasining xususiyatlarini 
qayd eting. 
3. Piyozbosh uruqqa o’stirilganda qanday urug’chilik ishlari olib boriladi. 
22- mavzu Ko’kat, dukkakli va kam tarqalgan sabzavotlarni etishtirish 
xususiyatlari 
Reja: 
1. Ko’kat, dukkakli va kam tarqalgan sabzavot ekinlarining botanik oilasi. 
2. Kam tarqalgan sabzavot ekinlarining kelib chiqishi. 
3 Ko’kat dukkakli sabzavot ekinlarining iste’mol organlariga ko’ra 
tasniflanishi. 
 
 
 
 
Botanik belgilariga ko’ra asosiy kam tarqalgan sabzavot ekinlari quyidagi oi-
lalarga mansubdir: 
1. Karamdoshlar yoki krestguldoshlar (Brassicaceae) - savoy, bryussel, kolrabi 
karami, gulkaram, xitoy, pekin (salatbop) karami, kress-salat, xantal (salat gorchitsa), 
bryukva, rediska, xren, qatron. 
2. Soyabonguldoshlar yoki seldereysimonlar (Apiaceae) - petrushka, selderey, 
shivitarpabodyon, kashnich, pasternak. 
3. Qovoqdoshlar (Cucurbitaceae) - kabachka, patisson, bodring, loginariya, 
4. Tomatdoshlar (Solanaceae) - pomidor, boyimjon, qalampir, fizalis, kartoshka. 
5. SHo’radoshlar (Chenopodiaceae) - xo’raki lavlagi va barg lavlagi (mongold), 
ismaloq. 
6. Dukkakdoshlar, ya’ni kapalakdoshlar (Fabaceae) - dukkaklar, gorox, loviya, 
sparja loviyasi. 
7. Murakkabguldoshlar yoki astrasimonlar (Acteraceae) - barg salat, bosh salat, 
romen salati, artishok, estragon, salatbop tsikoriy. 
8. Toronguldoshlar (Polugonaceae) - shovul, rovoch (chukri). 
9. Labgullilar yoki yasnotkasimonlar (Labiatae) - rayxon, yalpiz, mayoran, 
chaber. 
Tayanch iboralar: 
Kam tarqalgan sabzavot ekinlarining botanik oilasi,
 
kelib chiqishi, iste’mol qilish organlari va ularning oziq-ovqatdagi 
ahamiyati, etishtirish texnologiyasi hamda urug’chiligi.

---

195 
10. Gulxayridoshlar (Malvaceae) -bamiya. 
11. Pechakguldoshlar (Convonvulaceae) - batat. 
12. Piyozguldoshlar (Liliaceae) - bosh piyoz, batun, anzur piyoz, porey piyoz, 
ko’p yarusli, shnitt, oltoy, shalot piyozlari, sarimsoq. 
13. Sparjadoshlar (Asparaguaceae) - sarsabil. 
14. Boshoqdoshlar yoki qo’ng’irboshlar (Poaceae) - shirin makkajo’xori. 
Piyozguldoshlar, sparjadoshlar va boshoqdoshlar bir pallalilar, qolgan oilalar ikki 
pallalilar sinfiga kiradi. 
Botanik guruhlanish har bir o’simlikning o’simliklar dunyosidagi o’rnini 
belgilaydi. Muayyan bir botanik oiladagi o’simliklar ko’p hollarda o’sish sharoitiga bir 
xil talabchan bo’ladi, bir xil zararkunanda va kasalliklar bilan zararlanadi hamda 
morfologik, anatomik tuzilishida umumiy o’xshashliklari ko’p bo’ladi. 
Hayotining davomiyligiga ko’ra, asosiy sabzavot ekinlari bir yillik, ikki yillik va 
ko’p yilliklarga bo’linadi.
Bir yillik o’simliklarga: rayhon, bamiya, batat, kashnich, gulkaram, pekin, xitoy 
karami, kress-salat, salatbop xantal, shivit, ismaloq, salat, dukkaklilar, gorox, loviya,
bodring, qovoq, fizalis, shirin makkajo’xori, rediska kiradi. 
Ikki yillik o’simliklarga: savoy, bryussel, kolrabi karami, bryukva, pasternak, 
petrushka, selderey, lavlagi, shalot, porey piyozlar kiradi. Ko’p yillik o’simliklarga 
artishok, qatron, xren, batun piyoz, shnitt-piyoz, ko’p yarusli piyoz, sarsabil, rovoch 
(chukri), shovul kiradi. 
Sabzavot ekinlarining bir, ikki yillik va ko’p yilliklarga bo’linishi ma’lum 
darajada shartli hisoblanadi. Kartoshka, pomidor va qalampir bizning sharoitda tipik 
bir yillik o’simliklardir, o’z vatanida ko’p yillik hisoblanadi. SHolg’omning ko’p 
navlari ikki yillik, lekin uning ayrim navlarida hayotining birinchi yilida meva va 
urug’lar hosil bo’ladi, rediskaning Yevropa formalari bir yillik, xitoy va yapon 
formalari esa ikki yillikdir.