Toshkent davlat agrar universiteti. O. A. Ostonov


  XIII-XIV earning birinchi yarmida O'rta Osiyo xalqlarining madaniy



Download 2,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/409
Sana01.01.2022
Hajmi2,06 Mb.
#291141
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   409
Bog'liq
2 5199531260153694706

3. 
XIII-XIV earning birinchi yarmida O'rta Osiyo xalqlarining madaniy 
hayoti 
Bosqinchi  yovlar  azaidan  yuqori  sivilizatsiya  o'chog'i  sanalgan,  ulug'  ajdodlarimiz  aql-
zakovati  va  donishmandligi bilan  yaratilgan  yuksak  moddiy  va  ma'naviy  madaniyat, betakror 
obidalar, osori-atiqalar makoni bo'lgan bu azim yurtni qanchalik xonavayron etmasinlar, biroq 
xalq irodasini, uning buyuk bunyodkorlik, ijodkorlik salohiyatini so'ndira olmadilar. Aksincha, 
bu  yurtning  mag'rur  va  erksevar  kishilari,  bir  tomondan,  muqaddas  Vatan  tuyg'usini  dillariga 
mustahkam jo aylab, ozodlik va mustaqillik yo'lida jonbozlik bilan kurash olib borgan bo'lsalar, 
ikkinchi tomondan esa, ular asriy xalq an'analari, udumlariga sodiq qolib, yaratuv-chilik ishlari 
bilan  mashg'ul  bo'lganlar.  Zero,  o'lmas  xalq  dahosi  bu  davrda  ham  yangi-yangi  salohiyatli 
ijodkorlar  avlodini  yetishtira  borgan.  Shu  boisdan  sahroyi  mo'g'ullar  xarobazorga  aylantirgan 
kultepalar o'mida ko'p o'tmay yangidan ko'rkam shaharlar, me'morchilik obidalari qad rostlab, 
hayot  yana  yangidan  izga  tushib  bordi.  Mahalliy  xalq  orasidan  yetishib  chiqqan  ajoyib 
me'morlar,  naqqosh-u  hunarmandlar sa'y-harakati,  mahorati bilan  betakror  moddiy  madaniyat 
namunalari  yaratilib, bundan  o'lka hayoti  o'zgacha fayzu  manzara kasb  etib bordi. Bu  davrda 
bunyod  etilib,  gavjum  savdo-sotiq,  hunarmandchilik  markazlariga  aylana  borgan  Andijon, 
Qarshi, Urganch, qaytadan ta'mirlanib chiroy 


ochgan,  oldingi  mavqeyini  tiklagan  Samarqand,  Buxoro,  Shosh,  Termiz  singari  shaharlar, 
ulaming  o‟ziga  xos  me'morchilik  qiyofasi  shundan  dalolat  beradi.  Ko'hna  Urganchda  qad 
ko‟targan,  balandligi  62  metrli  ulug‟vor  minora  XIII  asr  arxitekturasining  noyob  yodgorligi 
hisoblanadi.  Samarqanddagi  Shohizinda  majmuyi,  Buxorodagi  Bayonqulixon,  Ko'hna 
Urganchdagi Najmiddin Kubro, To‟rabekxonim, Muhammad Bashar maqbaralari, Xo'janddagi 
Tubaxon maqbarasi va shu singarilar XIV asming nodir me'moriy yodgorliklari sirasiga kiradi. 
Xalq  amaliy  san'ati,  kulolchilik  namunalari,  sirli  naqshinkor  sopolli  idishlar,  shu 
jumladan,  ko'zalar,  chinni  buyumlar,  uy-ro'zg'or  ashyolari,  binolar  peshtoqiga  bitilgan,  san'at 
darajasidagi  nastaliq  bitiklari  -  bular  O‟rta  Osiyo  moddiy  madaniyatining  XIII-XIV  asrlarda 
ham rivojlanishda davom etganligidan darak beradi. Bu davrda ilm-fan, ayniqsa, tarixshunoslik 
rivojida ham muayyan yutuqlar qo'lga kiritildi. Tarixshunos Juvaniyning «Tarixi jahongusha» 
(Jahon  fotihi  tarixi),  Rashididdinning  «Jome-ut-tavorix»  («Yilnomalar  majmuasi»)  asarlari 
mo'g'ullar  istiiosi  va  hukmronligi  davri  tarixini  chuqur  o'rganishda  qimmatii  manbalardan 
hisoblanadi. 
Shuningdek,  o‟lkada  badiiy  adabiyot  sohasi  ham  sezilarli  taraqqiy  etdi.  Jumladan,  XIII 
asming ikkinchi yarmi hamda XIV asming birinchi yarmida yashab,  ijod etgan yurtdosh daho 
shoirimiz Pahlavon  Mahmud  ijodi bu jihatdan ibratlidir.  Uning  tug'ilgan  yili  noma'lum  bo'lib, 
vafot etgan davri manbalarda 1322 
—  yil  deb  ko'rsatiladi.  U  hunarmand  oilada  dunyoga  kelgan.  O'zi  ham  po'stindo'zlik  bilan 
shug'ullangan, o'z zamonasining ilg'or, ma'rifatparvar kishilaridan bo‟lgan. Pahlavon Mahmud 
nomi bilan zikr qilingan barcha tazkiralarda u g'azal, ruboiy janrlarida samarali ijod qilgan shoir 
sifatida tilga olinadi. Biroq, Mahmudni elga mashhur etgan, avlodlar ehtiromiga sazovor qilgan 
omil, bu, eng awalo, uning otashnafas ruboiylaridir. Shoiming ijtimoiy, falsafiy qarashlari ham 
uning  ruboiylari  mazmunida  aks  etgan.  Umuman,  Pahlavon  Mahmud  she'riyatida  keng 
ma'nodagi  hayotiy  voqealar,  insoniy  kechinmalar,  chuqur  axloqiy,  falsafiy  qarashlar 
ifodalanganki, bu hoi shoiming o'z davrining ijtimoiy-siyosiy jarayonlariga faol muno-sabatda 
bo'lganidan dalolat beradi. 
XIII  asr  oxiri  va  XIV  asr  birinchi  choragida  Turkistonda  kechgan  adabiy  jarayonni 
Burhoniddin  o'g'li  Nosiriddin  Rabg'uziy  ijodisiz  tasawur  etib  bo'lmaydi.  Ayniqsa,  uning 
qalamiga mansub «Qisasi Rabg'uziy» asari adib nomini asrlar osha sarbaland etib kelmoqda. 

Download 2,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   409




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish