Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

20-MAVZU: ShO‘RADOShLAR, ShINNIGULDOShLAR, 
GULTOJIXO‘ROZDOShLAR OILALARI. 
 
Mavzuning maqsadi
: Oilalarning o‘ziga xos morfologik belgilarini, hayo-
tiy shakillarini, tarqalishini, keng tarqalgan turlarini lotincha nomlarini va xalq 
xo‘jaligidagi ahamiyatini o‘rganish. 
K
Е
RAKLI JIHOZLAR
: gerbariylar, o‘simliklarni aniqlagichi, rasmlar, 
jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, to‘pmevalar, ildizmevalar, urug‘lar, lupa, 
pintset, preparoval nina va boshqalar. 
 
1.ShO‘RADOShLAR OILASI -CHENOPODIACEAE
. 
Morfologik ta'rifi: 
Bu oila 100 dan ortiq turkum va 1500ga yaqin turni o‘z 
ichiga oladi. Ularning ko‘pchiligi bir yillik, ikki va ko‘p yillik o‘t, ba'zilari esa buta 
va daraxt o‘simliklaridir. Bular barcha qit'alarning sahro va chala sahrolardagi 
qumlarda, sho‘r bosgan tuproqlarda, ko‘pincha cho‘llarda har xil manzara hosil qi-
lib o‘suvchi o‘simliklar hisoblanadi. Bu oila vakillarining tanasi ko‘pincha sersuv, 
turciz yoki har xil tuklar bilan qoplangan. Barglari yonbargchasiz, oddiy, butun, 
poyada ketma-ket yoki ba'zan qarama-qarshi joylashgan. Barg yaprog‘i yirik, yas-
si, ipsimon, bigizsimon, ba'zi hollarda nixoyatda qisqargan (reduktsiyalangan) yoki 
butunlay bo‘lmasligi ham mumkin. Gullari mayda ko‘rimsiz, gulyonbargchasiz 
yoki mayda gulyonbargchali, to‘g‘ri, ba'zan noto‘g‘ri, ikki bir jinsli, 5 a'zoli, 
boshoq yoki ro‘vak to‘pgulda joylashgan. Gulqo‘rg‘oni oddiy kosachasimon yoki 
rangsiz pardasimon, ba'zan gulqo‘rg‘oni butunlay bo‘lmaydi. Changchilari 5ta, 
kosachabarg  soniga teng. Urug‘chisi ko‘pincha 2.3 (4.5)ta meva bargchalarining 
qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Tugunchasi ustki, bir uyali. Mevasi yong‘oqcha 
ko‘sakcha,ba'zan rezevorsimon to‘p meva hosil qiladi. Urug‘i perispermli yoki en-
dospermsiz. 
Ahamiyati: 
Sho‘radoshlar oilasining bir qancha vakillari xalq xo‘jaligida 
katta ahamiyatga ega. Ular oziq-ovqat, em-xashak sifatida ishlatiladi. Ayrimlari 

---

 129
zaharli o‘simlik bo‘lib, uning ildizpoyasi tarkibida anabazin alkaloidi bo‘ladi. 
Qishloq xo‘jalik zararkunandalariga qarshi kurashda preparat tayyorlashda ishlati-
ladi. Bulardan tashqari,saksovul kabi o‘simliklar cho‘l mintaqasida qumlarni 
ko‘chishining oldini olishda va ularni mustaxkamlashda alohida o‘rin tutadi. 
Strategik o‘tin bo‘lib hisoblanadi.