Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

QOPLOVShI TO‘QIMALAR. 
 
UMUMIY TUShUNShA:
 Qoplovchi to‘qima o‘simlik organlarini qoplab 
olgan bo‘lib, ularni tashqi muhit ta'siridan himoyalab turadi. Bu to‘qima vujudga 
kelishi jixatidan uch xil bo‘ladi: Epiderma yoki po‘st, periderma va po‘stloq. 
Epiderma. 
Birlamchi qoplag‘ich to‘qima yupqa parda-epidermisdan 
iboratdir. Epiderma (yunoncha «epi» - yuqori, «derma»-teri ma'nosini bildiradi). 
Epiderma tsellyuloza po‘st bilan o‘ralgan tirik parenxima hujayralardan hosil 
bo‘ladi. 
Birlamchi meristemadan hosil bo‘lgan epiderma, bir-biriga zich joylashgan 
hujayralardan tuzilgan. Epidermis hujayralari rangsiz bo‘lib, ular ichida tirik pro-
toplazma va yirik markaziy vakuolalar bor. Xloroplastlar epiderma hujayralarida 
uchramaydi. Bu hujayralarning po‘sti esa hamma joyda bir xil qalinlashmaydi, 
bundan tashqari kutin qavati, mum qatlami yoki mayda tukchalar zich bo‘lib joy-
lashgan. Tukchalar oddiy va bezli bo‘ladi. Bezli tuklarda efir moylari kislotalar va 
fermentlar mavjud. Bu tukchalar ham himoya vazifasini bajaradi. 
Epidermis hujayralari orasida ko‘pgina yoriqsimon teshiklar- ust'itsalar bor, 
ular o‘simliklar tanasidan suv bug‘lanishi va ular ichiga gazlar kirishi uchun xiz-
mat qiladi. Ust'itsalarni hosil bo‘lishida xloroplasti bo‘lgan ikkita yirik, dukkaksi-
mon hujayra kattalashadi. Uchlari bilan bir-biriga birikkan va o‘rta qismi erkin 
bo‘lgan bu hujayralar qamrovchi hujayralar deb ataladi. Ust'itsa yorig‘ini ken-
gaytirish va toraytirish xususiyatiga ega. Qamrovchi hujayralarning turgor holati 
kuchaysa ust'itsalar ochiladi, bosim kamaysa u yopilib qoladi. 
Qamrovchi hujayralarning orqa devorlari juda yupqa bo‘lib, turgor bosimi 
kuchayganda osongina kengayadi va oldingi devorlarni o‘ziga tortadi natijada 
ust'itsalar ochiladi. Ko‘pchilik o‘simliklarda ust'itsalar barglarning yuza va orqa 
tomonida joylashadi. Suvda suzib yuruvchi o‘simliklarda ust'itsalar barg yuza 
tomonda bo‘ladi, suvga botib o‘sadigan o‘simliklarda ust'itsalar bo‘lmaydi.