Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

 
 
OShLOVShI MODDALARNI ANIQLASh TARTIBI. 

---

 25
Anor po‘stidan olingan eritmaga bir necha tomchi temir xlorid tuzi tomizil-
sa, u darhol qorayib ketadi. Oshlovchi moddalarning ba'zilari terini oshlashda qa-
dimdan ishlatilib kelinadi, bu moddalar teri bilan reaktsiyaga kirishib, barqaror bi-
rikmalar hosil qiladi. Oshlovchi moddalarni xuddi quyuq choy singari og‘izni 
burishtiradigan xususiyati bo‘ladi. Ular uch valentli temir tuzlari bilan to‘q zangori 
rang hosil qiladi. Oshlovchi moddalar ba'zan (kurtaklarda) hujayra shirasining tar-
kibida bo‘ladi: ayrim vaqtlarda, ular to‘p bo‘lib maxsus plazmatik parda bilan 
o‘ralib turadi, «oshlovchi vakuolalar» deb shunga aytiladi. (Dub, tol  va boshqa 
daraxtlarning po‘stloq hujayralarda uchraydi). Hujayra shirasida ikki xil pigment ( 
bo‘yoovchi modda) antotsian va antaxlor bo‘ladi. Antotsian hujayra shirasining 
reaktsiyasiga qarab uni turli tusga kiritadi. Hujayra shirasi kislotali bo‘lsa, antot-
sian uni qizartiradi. Reaktsiya ishqoriy bo‘lsa – moviy tusga, reaktsiya neytral 
bo‘lsa-binafsha tusga kiritadi. Masalan, atirgul tojibarglari qaynatib olingan suvga 
kuchsiz kislotadan ozgina qo‘shilsa, u qizarib ketadi. Agar bu qizil eritmaga natriy 
yoki kaliy ishqori qo‘shilsa, binafsha tusga kiradi. Antotsian ximiyaviy tarkibiga 
ko‘ra juda murakkab tuzilishga ega bo‘lib, glyukozidlarga o‘xshab ketadi. Antoxlor 
gul va mevalarni sariq tusga kiritadi. Shu pigmentlar tufayli gul va mevalar rang-
barang bo‘ladi. Mevalarni tarqalishida, gullarni changlanishida pigmentlar katta 
rol' o‘ynaydi.