Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

Bug‘doy donidagi aleyron donachalarini o‘rganish.
 Aleyron donachalar 
bug‘doy donida oddiy va juda mayda bo‘ladi, ular hujayralarning sirtqi po‘stida 

---

 19
aleyron qavatini hosil qiladi. Bug‘doy donni olib undan ko‘ndalangiga bir-nechta 
kesma tayyorlanadi so‘ngra shu kesmadan bittasi buyum oynasi o‘rtasidagi toza 
glitserin tomchisiga solinadi va usti qoplag‘ich oyna bilan yopiladi. Shundan keyin 
mikroskopning katta qilib ko‘rsatadigan ob'ektivida ko‘rilganda, aleyron qavati 
donning sirtiga yaqin joyida (po‘sti ostida) joylashganligini ko‘rish mumkin. 
Moylar.
 Hujayrada zahira holda to‘planadigan azotsiz moddalarning ikkin-
chi guruhi moylardir. Moylar kimyoviy tarkibi va fizikaviy xususiyatiga qarab ikki 
guruhga bo‘linadi, og‘ir va engil moylar. Og‘ir moylar o‘simliklarning urug‘ va 
mevalarida to‘planadi. Mikroskopda qaraganda ular yirik mayda shaffof tomchi 
shaklida ko‘rinadi. O‘simlik moylari oziq-ovqat sanoatida va texnikada muhim 
ahamiyatga ega. Masalan: kungaboqar, kunjut, chigit moylari. Maxsardan oziq-
ovqat uchun ishlatiladigan moy, kanakunjut va boshqa o‘simliklardan sanoatning 
turli tarmoqlarida ishlatiladigan texnikaviy moy olinadi. 
Е
ngil moy, (efir) 
o‘simliklarning gulida, barg va poyada bo‘ladi, u chiqindi maxsulot bo‘lib, o‘zidan 
hid taratadi. O‘simliklar urug‘idan tayyorlangan preparatlarda moy tomchilari bor-
ligini aniqlash. 
O‘simliklar urug‘ida moy borligini aniqlash oson. Urug‘ni qog‘ozga qo‘yib 
ezilsa, uzoq vaqtgacha qurimaydigan yog‘ dog‘lari qoladi. Moy borligini sudan III 
reaktivi yoki osmiy kislotasi vositasida ham aniqlash mumkin. Preparatga osmiy 
kislotasi eritmasi tomizilsa, moy qorayadi, sudan uch eritmasi tomchisida esa qizil 
sariq tusga kiradi. Shigit yoki kana kunjutdan ozgina olib preparat tayyorlanadi va 
mikroskopda ko‘riladi, moy tomchilarining rasmi daftarga chizib olinadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 20
 
 
 
4-
 
rasm.Turli osimliklarning kraxmal donalari: 
 
A-kartoshka,
Б
-bugdoy,B-suli,
Г
-sholi donida  
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 21
 
 
 
5-rasm.     1-aleyron donachalarining kattalashtirilgan korinishi 
            1-globoid, 2-kristalloid 
 
 
 
 
SAVOLLAR: 
Tsitoplazmaning zahira moddalarini aytib bering? 
Zahira moddalar borligini qanday aniqlaysiz? 
Zahira moddalarning ahamiyati nima? 
Kristallar necha xil bo‘ladi? 
Moylar necha xil bo‘ladi va qaerlarda uchraydi? 
 

---

 22