Toshkent davlat agrar umversiteti qalandarov muxitdin maxmudovich

11.10-rasm. Manzarali qoraqarag‘aydan xiyobonlarda foydalanish.
136

---

Urugiari, tanasining qalamchalari va chiroyli shakllarini 
oddiy, tipik va Sharq qora qarag‘aylariga payvandlash usuli 
bilan ham ko‘paytirish mumkin. Vatani - Shimoliy Amerika- 
ning g‘arbiy hududlarida, dengiz sathidan 2000-3000 balandlik- 
dagi qoyali togiarda o‘sib rivojlangan.
Tikanli qoraqarag‘ay shu turdagi daraxtlaming ichida eng 
manzarali, chiroyli shox-shabbali, yarns tartibida joylashgan 
yirik nina bargli kumushsimon, zangori rangli bo‘lganligi bilan 
farqlanadi.
O‘zbekistonning doim yashil archa daraxtlari
Mojjevelnik sinfiga oid archalar, asosan, tog‘ o‘rmonlari- 
ning ko‘p qismini tashkil qiladi. Bu o‘rmonlaming ko‘pchiligini 
qora archaning daraxtsimon forma va turlari egallaydi. Mahalliy 
xalq bulaming hammasini “archa” deb yuritadi. Mahalliy qora 
archalar tog‘ iqlimi va tuproq sharoitiga juda yaxshi moslash- 
gan. Archa tog‘ yon bag‘irlarida juda yaxshi o‘sib kattagina 
tabiiy o‘rmonzorlar hosil qilgan va bu yerlarda xalq xo‘jaligida 
katta ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘plab yog‘och zaxiralari 
mavjud.
0 ‘zbekistondagi daraxtsimon archalar uch turga bo‘linadi.
Zarafshon archasi yoki qora archa
(Junipyerus syeravschanica Kom.)
Ushbu archa 0 ‘zbekistonda ko‘proq tarqalgan bo‘lib, 191000 
gcktar archazoming 154000 gektarini yoki 80%ini tashkil etadi. 
Zarafshon archasi respubUkamizning deyarli barcha tog‘larida 
uchraydi. U Chotqol, Qurama, Bobotog1, Boysun, Hisor tog‘ 
ti/malarming yon bag‘irlarida o‘sib, tabiiy o‘rmonzorlar hosil 
qilgan.
Zarafshon archasi dengiz sathidan 2500 m balandlikda ham 
uchraydi. U, asosan, dengiz sathidan 1400-2500 metr balandlik- 
larda yaxshi o‘sadi va shu joylarda ko‘p tarqalgan. Zarafshon 
archasining tanasi uzun va to‘g‘ri, qulay sharoitda o‘sgan darax-
137

---

tining bo‘yi 15-16 metr, diametri 50-60 sm gacha yetadi. Juda 
yaxshi sharoitda o‘sgan eski archaning bo‘yi, hatto, 20-25 metr, 
diametri esa 1-1,5 metrgacha boradi. Dengiz sathidan 2300 m 
balandlikda kuchli shamol esadigan va tuprog‘i quruq joylarda 
Zarafshon archasi ko‘proq eniga o ‘sib, bo‘yi 1-1,5 metr, diamet­
ri esa 5 metrgacha boradi.
Pishgan urug‘ining tinim davri 1,5-2-yil. Bahorda ekilgan 
urug'lar bir yil o‘tgach, siyrak unib chiqadi. Zarafshon archasi 
qum tarkibli tuproqda yaxshi о‘sib rivojlanadi.