Toshkent davlat agrar umversiteti qalandarov muxitdin maxmudovich

11.19-rasm. K o‘kalamzorlashtirishda Qrim qarag‘ayidan foydalanish.
Markaziy Osiyo respublikalarida ko‘kalamzorlashtirish 
sohasida keng foydalaniladi. Sovuqdan zararlanmaydi. Janub 
tumanlarida yozda 3-4 marta sug‘orish yetarli. Sizot suv sathi 
1,5-2 m bo‘lgan va kuchsiz sho‘rli tuproqlarda ham yaxshi o‘si- 
shi mumkin. Issiqqa chidamli manzarali daraxt.
Bizga ma’lumki, manzarali bog‘dorchilikda eng nozik va 
murakkab ish turlaridan bin ko‘chatlar yetishtirishdir. 
Ko‘pchilik daraxt ko‘chatlarini yetishtirishda ildizdan, qalam- 
chadan va urug‘idan foydalaniladi. Nina bargli daraxt ko‘chat- 
lari, asosan, urag‘dan ko‘paytiriladi. Qrim qarag‘ayi daraxtining 
urug‘i oktabr-noyabr oylarida pishib yetiladi. Urug‘ terib 
to‘plangach, quruq va salqin binoda saqlanganda uning ko‘ka- 
rish qobiliyati 4-5 yilgacha yo‘qolmaydi. 1000 dona urug‘ 12-15 
gr keladi. 1000 gr g‘uddadan 15-20% urug‘ chiqadi. Qarag‘ay 
urug‘ini ekish oldidan alohida usulda tayyorlashga hojat yo‘q, 
urug‘ ko‘klamda, hatto, ivitilmay sepilganda ham tekis unib 
chiqadi. Ammo urug‘ni ekishdan oldin 10-12 kun stratifikatsiya 
qilinsa, juda tez va bexato unib chiqadi. Qarag‘ay urug‘i boshqa 
nina bargli daraxtlar singari fuzarium, altemariya kabi 
zamburug1 sporalari bilan ifloslangan bo‘ladi. Ko‘karib chiqqan 
niholchalar zamburug‘ kasalligiga yo‘liqmasligi uchun urug‘ni 
ekishdan oldin margansovka (kaliy permanganat) yoki formalin
154

---

hilan dorilab olish zarur bo‘ladi. Qarag‘ay urug‘ini ekish uchun 
qum va qumloq tuproqli yer maydonlari tanlanadi, og‘ir tuproqli 
yer bo'lsa, qum solish tavsiya etiladi.
11,20-rasm. Jo‘yaklardagi 2 yillik ko'chatlar.
Qarag‘ay urug‘i, ayniqsa, og‘ir tuproqli yerlarda kuzda ekil- 
gundan ko‘ra ko‘klamda (mart oxiri-aprelning boshlarida) 
Hcpilsa, yaxshiroq ko‘rsatkichda unib chiqadi.
Qarag‘ay urug‘ini ekishdan aw al 15 sm chuqurlikda egat 
olinadi, so‘ng urug‘ sepiladi. Sug‘orishda shunga e’tibor berish 
kerukki, suv egat marzasini bosib ketmasligi lozim. Suv bossa, 
egat tuprog‘i qotib qoladi. Qarag‘ay urug‘i egatning har bir 
mctriga 3-4 grammdan 1-1,5 sm chuqurlikda ekiladi. May- 
doiming har kvadrat metridan ko‘proq ko‘chat olish uchun 
lliur/,a sirtiga 10-15 sm kenglikda yo‘rg‘a urug‘i sepiladi, Bunda 
urug'ni sarflash normasi 3 marta ko‘paytiriladi. Urug‘ ustini qat- 
qwloq bosib olmasiigi va urug‘ usti doim bir xilda nam bo‘lib 
llirishi uchun marza ustiga 3-4 sm qalinlikda yog‘och qipig‘i 
yoki somon sochib qo‘yiladi. Urug‘ ko‘karib chiqquncha 
(jivgust oyigacha) vaqti-vaqti bilan kuzatib, marza ustini shamol 
uchsa, qaytadan qipiq sepib turiladi.