c
c
5
6
6
10
1
10
10
2
5
10
4
,
,
1
5
10
1
c
c
yani
u
1
(t)=1
·sin1·10
5
t,B.
H(j
ω)=H(ω)·e
j
φ
(
ω
)
ekanini xisobga olib H(w
c
) va
φ
(w
c
) – larni hisoblaymiz:
)
(
)
(
2
1
)
(
c
j
c
c
c
c
e
H
RC
j
C
R
j
j
H
23
0
0
0
4
,
18
45
4
,
63
6
5
6
5
79
,
0
83
,
2
24
,
2
10
4
5
10
2
10
4
5
10
1
)
(
j
j
j
c
e
e
e
j
j
j
H
yani
H(
ω
c
)=
O,79
φ
(
ω
c
)
=18,40
0
Kirishda ta'sir etayotgan U
1
(t)=1
·sinω
c
t, signal uchun zanjir chiqishida quyidagini
olamiz:
B
t
t
H
t
u
c
c
c
,
4
,
18
10
sin
79
,
0
sin
0
5
2
3) qaysi chastotaviy oraliqda zanjir signali buzilishisiz uzatishni aniqlash maqsadida
AChX va FChXni hisoblab grafiklarni chizamiz. w=w
c
chastotadan tashqari hech
bo'lmaganda yana oltita nuqtani hisoblaymiz, masalan w=0: 0,I w
c
; 0 ,5w
c
; 2w
c
; 5 w
c
;10
w
c
.
Hisobni quyidagi formula bo'yicha olib boramiz
СR
j
СR
j
j
H
c
2
1
)
(
Biz ko'rgan misolda (RS) =5.4.10
-6
=2.10
-5
s,
Hisob natijalarini 2.1Jadvalga kiritamiz.
2.1-jadval
Kuchlanish bo'yicha uzatish funktsiyasining amplituda-
chastotaviy va fazochastotaviy xarakteristikalarini hisoblash natijalari
ω,c
-1
0
0,1.10
5
0,5.10
5
1.10
5
2.10
5
5.10
5
10.10
5
ω/ω
c
0
0,1
0,5
1
2
5
10
H(
ω)
0,5
0,507
0,634
0,79
0,922
0,98
0,995
φ(ω)град 0
5,60
18,44
18,43
12,52
5,60
2,85
Hisob natijalari Bo'yicha zanjir uzatish funktsiyasi (2.7 va 2.8- rasmlar) AChX va
FChX larni chizamiz.
Zanjirning AChX va FChX sini tahlil qilib, quyidagi xulosaga kelish mumkin: 5 W
c
dan 10 W
c
gacha bo'lgan chastotaviy oraliqda zanjir signalni amalda buzilishsiz uzatadi,
deb hisoblash mumkin.
24
2.7- rasm Kuchlanish bo'yicha uzatish funktsiyasining amplituda-
chastotaviy xarakteristikasi.
2.8
Kuchlanish bo'yicha uzatish funktsiyasining fazo-
chastotaviy xarakteristikasi.
3– topshiriq
O'zgarmas tok oddiy NEZini hisoblash
5.1. – rasmda sodda kuchlanish stabilizatorining sxemasi keltirilgan. Zajir kirishiga
o'zgarmas stabillangan V kuchlanish olinadi. Bu kuchlanish tok
qarshiligi R
ok
ga beriladi.
25
3.1-расм
Stabillovchi eliment sifatida volt – amper xarakteristikasi (VAX) 5.1. – jadvalda
keltirilgan stabilitrondan foydalaniladi.
4.1. – jadval.
I, мА 0
0,5h
0,8h 1h
1,3h
12,5h 13h
14h
14,5h
U, В 0
2,5h
5 K
7,8h 10 K 12,5h 17,5 K
20 K
22,5 K
Bu yerda K va h –o'zgarmas koeffitsiyentlar. Bu koeffitsiyentlar sxemaning E, R
b
va
R
yuk
parametrlari bilan birga quyidagi tenglikdan aniqlanadi:
20
М
К
1, TS va KS fakulteti uchun;
1,5 TUT fakulteti uchun;
h = 2 RRT fakulteti uchun;
2,5 maxsus fakultet uchun;
R
b
=(N+M).0,05 kOm,
kOm
M
N
R
yuk
20
,
,
12
2
B
M
E
bu yerda N-talabaning guruh jurnalidagi tartib nomeri, M-gurush nomerining oxirgi ikkita
raqami.
5.1. O'z variantingiz uchun stabilitronning VAXini chizish;
5.2. Yuk xarakteristikasi usulidan foydalanib, elimentlarga qo'yilgan kuchlanishlar
va uladan oqib o'tadigan toklarni aniqlash;
5.3.
Linearlash
usulidan
foydalanib,
zanjirning
barcha
elimentlardagi
kuchlanishlarni aniqlash. Hisob natijalarini 5.2-p.dagi natijalar bilan taqqoslash.
5.4. Chiqishdagi kuchlanish tebranishlari
ΔU-5%dan oshmagan hol uchun
zanjirning ko'rishidagi kuchlanish tebranishlari
ΔE chegarasini aniqlash.
5.5. Stabilizatsiya koeffitsiyenti K
st
ni aniqlash.
5-topshiriqni bajarish namunasi.
Boshlang'ich ma'lumotlar:
grA-20, N=1; M=20; K=1: h=1
R
b
=1,05 kOm, R
yuk
=1,05 kOM, E=22 V.
1) stabilitronning VAXini chizamiz.
26
4.2-rasm.
2) stabilitronning yuk xarakterisitikasini chizamiz.
Buning 4.3a-rasmda alohida ko'rsatilgan, 1-1' uchlar orasidagi chiziqli sxema
qismini ekvivalent generator bilan almashtiramiz. Natijada sxema 4.3b-rasmdagi
ko'rinishga keladi:
4.3-rasm.
Ekvivalent generatorninig E
g
EYUKsi va R
g
qarshiligini quyidagicha aniqlaymiz.
B
R
R
R
E
E
b
yu
yu
r
11
05
,
1
05
,
1
05
,
1
22
kOm
R
R
R
R
R
b
yu
b
yu
r
525
,
0
05
,
1
05
,
1
05
,
1
05
,
1
Ekvivalent generatorini quyidagi tenglama orqali ifodalash mumkin:
U=E
r
-I
·R
r
Bu tenglamaning grafigini chizish uchun uning koordinata o'qlari bilan kesishgan
ikki nuqtasini topamiz. U=0 bo'lganda I= E
g
/ R
g
bo'ladi, shu sababli ikkinchi nuqta (E
g
,0)
bo'ladi. 4.1-rasmda bu nuqtalarni krestiklar bilan ko’rsatamiz va ular bo’yicha yuk
xarakteristikasini o’tkazamiz.
VAX bilan stabilitron yuk xarakteristikasining kesishgan joyi R
1
(10, 2;2)ishchi nuqtani
aniqlaydi. Shunday qilib, U=10,2 V; I
st
= 2 mA ekani ma'lum. Bundan R
b
qarshilikdagi
kuchlanish U
b
ni topamiz:
U
b
=E-U=22-10,2=11,8 V.
Yuk qarshiligidagi tok
mA
R
V
I
yu
7
,
9
10
05
,
1
2
,
10
3
11
R
b
qarshiligidagi tok
mA
R
V
I
2
,
11
10
05
,
1
8
,
11
3
1-tugun uchun tuzilgan Kirxgof tenglamasidan foydalanib hisobning to'g'riligini
tekshiramiz:
I
b
=I
yuk
+I
ST
11,2=9,7+2.
Ya'ni hisobning to'g'riligi tasdiqlandi.
27
3)Endi hisob uchun linearlash usulidan foydalanamiz. 4.2-rasmdagi stabilitronning
VAXiga murojat qilamiz. Bu elimentning ishchi nuqtasi R
1
R
2
chiziqli qismda
(stalibizatsiya qismida) joylashgan deb tahmin qilib, uni U=U
0
+I·R
dif
to'g'ri chiziq bilan
almashtiramiz. R
dif
parametrni R
1
VR
2
(4.2-rasm) yordamida uchburchakdan foydalanib
aniqlakymiz:
kOm
B
P
B
P
I
V
R
диф
22
,
0
5
,
10
3
,
2
2
5
,
12
2
,
10
5
,
12
2
1
R
1
R
2
chiziqni absissa o'qi bilan (punktir) kesishguncha davom ettirib, U
0
parmetrni
aniqlaymiz:
U
0
=9,8 B
4.4-rasmga asosan stabilitronning chiziqli o'rin almashtirish sxemasi bilan almashtiramiz.
4.4-rasm.
Stabilitron ulanishida qutublik hisobga olinsa, tekshirilayotgan zanjir sxemasi 4.4-
rasmda ko'rsatilgan ko'rinishga keladi.
Tugunlardagi kuchlanishlarni aniqlash usulidan foydalanib, tarmoqlardagi
kuchlanishlarni aniqlaymiz. 1 quyi tugun potentsialini nolga tengdeb hisoblab, quyidagi
ko'rinishda tenglama tuzamiz:
;
1
1
1
0
1
dif
yu
dif
R
U
R
E
R
R
R
Yoki
;
22
,
0
8
,
9
05
,
1
22
05
,
1
1
22
,
0
1
05
,
1
1
1
Bu tenglamani yechib quyidagini olamiz:
φ
1
=U=10,5B
R
b
qarshilikdagi kuchlanishni aniqlasak,
U
b
=E-U=22-10,5=11,5 B
Ikki usul bo'yicha bajarilgan hisob natijalari o'zaro tengligiga ishonch hosil qildik.
4)Zanjir chiqishdagi kuchlanish tebranishi dan oshmagan xol uchun, zanjir
kirishidagi kuchlanish tebranishlari l chegaralarini aniqlaymiz. Agar
ΔU
1
=5% bo'lsa,
chiqishdagi yangi kuchlanish
U
1
=U
·(1+0,05)=10,2(1,05)=10,7 B.
28
Stabilitronning VAX i bo'yicha (4.2-rasm) U' ga mos keladigan stabilitronning tokini
aniqlaymiz.
I
CT
=3,5 mA
Yukdagi tok
I
1
yuk
=U’/R
yuk
=10,7/1,05= 10,2 mA
Kirishdagi yangi kuchlanish quyidagiga teng:
E’=U
1
+(I
1
ST
+I
1
yu
)
·R
b
=10,7+(3,5+10,2)
·1,05=21,1 V.
Kirishdagi kuchlanish o'sishi quyidagiga teng:
Δ l
1
=E
1
-E=3/1 B.
Stabilizatsiya koeffitsiyenti quyidagiga teng;
8
,
2
05
,
0
22
1
,
3
'
'
'
'
V
U
E
e
K
C
Anologik ravishda
ΔU
11
=5% ,bo’lganda
U
11
= U
·(1-0,05) =10,2·0,95=9,7 V
VAX yordamida (4.2-rasm) quyidagini topamiz:
I’’
st
=1,4 mA
Yukdagi tok I
yuk
’’=U’’/R
yuk
=9,7+(1,4+9,2)
·1,05=21 V.
Kirishdagi yangi kuchlanish:
E’’=U’’+(I
st
’’+I
yuk
’’)·R
b
=9,7+(1,4+9,2)
·1,05=21B
Kirishdagikuchlanish o'sishi:
Δe’’=E’’-E=-I B
Yangi stabilizatsiya koeffitsiyenti quyidagiga teng:
91
,
0
)
05
,
0
(
22
1
'
'
'
'
'
'
U
U
E
e
K
c
Ishchi nuqtaning tik uchastkasidan (R
1
R
2
) yotiq OR
1
uchastkaga
siljishi stabilizatsiya koeffitsiyentini keskin pasaytiradi.
29
A D A B I YO T
1.Бакалов В.П. и др. Основы теории электрических цепей и электроники. М: Радио и
связь,1989
2.Белецкий А.Ф. Теория линейных электрических цепей. М: Радио и связь,1986
3.Андреев В.С. Теория нелинейных электрических цепей. . М: Радио и связь,1982
4.Воробиенко П.П. Теория линейных электрических цепей.Сборник задач и
упражнений. М: Радио и связь,1989
5.Шебес М.Р.,Каблукова М.В. Задачник по теории линейных электрических цепей
М:Высшая школа, 1990
6.Баскаков С.И. Задачник по курсу «Радиотехнические цепи и сигналы». М: Высшая
школа, 1989
7.Методическое руководство по применению программируемых
микрокалькуляторов типа «Электроника Б3-34» при решении задач по курсу
ТЛЭЦ/Сост. Дмитриев В.Н. Ташкент, ТЭИС, 1986
30
M U N D A R I J A
So’z boshi …………………………………………………………………… ……..….2
1-topshiriq. CHEZda o’tish jarayonini klassik usulda hisoblash. CHEZdа o’tish
jarayonini operator usulda hisoblash …………………… …………… …….…… ...3
2- topshiriq. CHEZda o’tish jarayonini vaqt usulida hisoblssh. Signallar spektrlarini taxlil
qilish asosida soda zanjirlar sintezi……………………………………………….…17
3- topshiriq. Reaktiv elektr filtrlarini jadval usulida hisoblash
4- topshiriq. NEZni hisoblash …………………………………………………………33
EZN bo’yicha kurs ishlarini bajarish
uchun metodik qo’llanma, 2-qism.
EZN kafedra majlisida ko’rib chiqib,
bosishga tavsiya etilgan
(10.01.08 y. 20-kafedra qarori)
Tuzuvchilar:
Davidov S.R.
To’lyaganova V.А
Мacul muharrir -Aripov Х.К.
Мuharrir -Parpieva К.
ТАТУ 238-64-47
Do'stlaringiz bilan baham: |