Toshkent axborot axborot lashtirish texnologiyalari

9.4. Kompyuter viruslari va virusdan himoyalanish muammolari

Kompyuter virusining ko‘p ta’riflari mavjud. Birinchi ta’rifni 1984-yili Fred Koen bergan: «Kompyuter virusi - boshqa dasturlarni, ularga o'zini yoki o‘zgartirilgan nusxasini kiritish orqali, ulami modifikatsiya-lash bilan zaharlovchi dastur. Bunda kiritilgan dastur keyingi ko‘payish qobiliyatini saqlaydi». Virusning o‘z-o‘zidan ko‘payishi va hisoblash jarayonini modifikatsiyalash qobiliyati bu ta’rifdagi tayanch tushun-chalar hisoblanadi. Kompyuter virusining ushbu xususiyatlari tirik tabiat organizmlarida biologik viruslarning parazitlanishiga o‘xshash.

Hozirda kompyuter virusi deganda quyidagi xususiyatlarga ega boMgan dasturiy kod tushuniladi:

— asliga mos kelishi shart boMmagan, ammo aslining xususiyat-lariga (o‘z-o‘zini tiklash) ega boMgan nusxalami yaratish qobiliyati;

hisoblash tizimining bajariluvchi obyektlariga yaratiluvchi nus-xalarning kiritilishini ta’minlovchi mexanizmlaming mavjudligi.

Ta’kidlash lozimki, bu xususiyatlar zaruriy, ammo yetarli emas. Ko‘rsatilgan xususiyatlami hisoblash muhitidagi zarar keltiruvchi dastur ta’sirining destruktivlik va sir boy bermaslik xususiyatlari bilan toMdirish lozim.

Viruslami quyidagi asosiy alomatlari bo'yicha turkumlash mumkin:

yashash makoni;

—operation tizim;

—ishlash algoritmi xususiyati;

- destruktiv imkoniyatlari.

Kompyuter viruslarini yashash makoni, boshqacha aytganda, vi-ruslar kiritiluvchi kompyuter tizimi obyektlarining xili bo'yicha turkum­ lash asosiy va keng tarqalgan turkumlash hisoblanadi (9.5-rasm).

FayI viruslari bajariluvchi fayllarga turli usullar bilan kiritiladi (eng ko‘p tarqalgan viruslar xili) yoki fayl-egizaklami (kompanon viruslar) yaratadi yoki faylli tizimlarni (link-viruslar) tashkil etish xususiyatidan foydalanadi.


Yuklama viruslar o‘zini diskning yuklama sektoriga (boot - sek-toriga) yoki vinchesteming tizimli yuklovchisi (Master Boot Record) boMgan sektorga yozadi. Yuklama viruslar tizim yuklanishida boshqar-ishni oluvchi dastur kodi vazifasini bajaradi.


Makroviruslar axborotni ishlovchi zamonaviy tizimlarning makro-dasturlarini va fayllarini, xususan, Microsoft Word, MicroSoft Excel va

kabi ommaviy muharrirlarning fayl-hujjatlarini va elektron jadval-larini zaharlaydi.

Tarmoq viruslari o’zini tarqatishda kompyuter tarmoqlari va elek-

■л tron pochta protokollari va komandalaridan foydalanadi. Ba’zida tarmoq viruslarini «qurt» xilidagi dasturlar deb yuritishadi. Tarmoq viruslari Intemet-qurtlarga (Internet bo‘yicha tarqaladi), IRC-qurtlarga (chatlar, Internet Relay Chat) boMinadi.

9 .5 -rasm . Y ashash m a ko n i b o 'yicha k o m p y u te r viru sla rin in g


turkum lanishi.

Kompyuter viruslarining ko‘pgina kombinatsiyalangan xillari ham mavjud, masalan - tarmoqli makrovirus tahrirlanuvchi hujjatlami zahar-laydi hamda o'zining nusxalarini elektron pochta orqali tarqatadi. Boshqa bir misol sifatida fayl-yuklama viruslarini ko'rsatish mumkinki, ular fayllami hamda disklaming yuklanadigan sektorini zaharlaydi.

Viruslarning hayot davri. Har qanday dasturdagidek, kompyuter vi-ruslari hayoti davrining ikkita asosiy bosqichini - saqlanish va bajarilish bosqichlarini ajratish mumkin.