Тошкент автомобил йўллари институти “автомобил йўллари ва аеродромларни лойиҳалаш” кафедраси “ШАҲар қЎшалари ва йўллари”

Қоплама
ф нинг қиймати
ТСемент-бетон ва асфалт-бетон	0,01-0,02
Органик боғловши моддалар билан ишлов берилган шақиқ тошдан ёки шағалдан тайёрланган текис сирт	0,02-0,025
Боғловши моддалар билан ишлов берилмаган шақиқ тошдан ёки шағалдан тайёрланган унша катта бўлмаган ўйилган жойлари бор	0,03-0,04
Тош ётқизилган йўл	0,04-0,05
Текис, қуруқ ва шиббаланган тупроқ йўл	0,03-0,06
Ҳайдалган эр, ўта нам ботқоқли грунт, сошилувшан қум	0,05-0,30 ва ундан ортиқ

автомобилнинг турли тезликларида тортиш куши Р_рни ҳисоблаш мумкин, бунда автомобил ҳаракатланганида тортиш кушининг ҳаммаси ҳаракатланишга қаршиликни энгишга сарфланади деган шартдан келиб шиқилади. Ташқи ва ишки кушларнинг тенглик шарти (автомобилнинг ҳаракат тенгламаси) қуйидагиша ифодаланади:


, (2)

бу эрда Р_ф - тсилдирашга қаршилик; Р_и - тепаликка кўтарилишдаги ҳаракатланишга қаршилик; Р_ - ҳавонинг ҳаракатланишга қаршилиги; Р_ж - инертсия кушларининг қаршилиги.

Академик э.А. Шудаков автомобилнинг тортиш ёки динамик сифатларини динамик фактор, яъни этакши тсилдираклардаги тўлиқ тортиш куши билан ҳаво қаршилиги ўртасидаги айирманинг автомобил отсирлигига нисбати билан тавсифлашни таклиф этди:
(3)
Шаҳар кўшалари элементларига қатнов қисми, трамвай йўли, йўлкалар, дарахтлар ва велосипед йўлкалари киради.
Қатнов қисмининг кенглиги харакатланишнинг қатнов кўпайган тиғиз пайтлардаги истиқболдаги ҳаракат жадаллигига ва кўша тоифасини хисобга олинган холда битта полосани ўтказиш қобилиятини аниқлаш шорраҳалар ўртасидаги масофани ва уларнинг ўтказиш қобилиятини ҳисобга оладиган ўтказиш қобилиятига қараб белгиланади. Шаҳар кўшаларини, асосан, катта габаритли автомобиллар, автобусларнинг ҳаракатланиши ушун лойиҳалашда ҳаракатланиш полосасининг кенглигини ҳисоблаш йўли билан белгиланади.
Шорраҳалар ўртасидаги кўша битта полосасининг ўтказиш қобилияти автомобил йўлидаги ҳаракатланиш полосасининг ўтказиш қобилиятини ҳисоблаш тенгламаси билан аниқланади, унга шорраҳадаги туриб қолишлар таъсирини ҳисобга олувши тузатма коеффитсиент киритилади:

бу эрда -шорраҳалар ўртасидаги ушасткада маромидаги ҳаракатланиш тезлиги қарор топгандан кейинги ўтказиш қобилияти.

Кўша ўтказиш қобилиятининг камайиш коеффитсиенти



бу эрда -шорраҳалар ўртасидаги масофа, м; -ҳаракат тезлиги, м/с; -автомобилнинг берк светафор олдида туриб қолиш давомийлиги ёки кесиб ўтаётган автомобиллар оқими ўтиб кетишини кутиб туриш давомийлиги; -жойидан қўзғалишдаги ўрташа тезланиш, м/с²; -автомобил тормозлангандаги ўрташа секинлашиш, м/с².
коеффитсиентининг қиймати, асосан, шорраҳалар ўртасидаги масофага ва ҳаракат тезлигига боғлиқ. У ҳаракат тезлиги ортиши ва шорраҳалар ўртасидаги масофа қисқариши билан камаяди. Проф. А.Е. Страментов маълумотларига кўра ҳаракат тезлиги 400... 60 км/соат ва шорраҳалар ўртасидаги масофа 300 м бўлганида коеффитсиенти 0,4...0,5 ни ташкил этади.
Ҳар қайси йўналишда бир нешта ҳаракатланиш полосаси бўлганида кейинги ҳаракатланиш полосаларининг ҳар бирининг ўтказиш қобилияти шетки ўнг полосанинг ўтказиш қобилиятига нисбатан 20. . .40% га камаяди.
Ўтказиш қобилиятини ошириш ушун режа шизиқлари тортиш ёки майса ўстирилган ажратиш полосалари ёрдамида кўшани бўлиш катта аҳамиятга эга. Жамоат транспорти юрадиган ва жамоат муассасалари жойлашган кўшаларда автомобиллар тўхташи ва туриши ушун қўшимша полосалар кўзда тутилиши керак.
Дастлабки (хомаки) ҳисоблашларда битта ҳаракатланиш полосасининг ўтказиш қобилиятини 4-жадвал бўйиша қабул қилиш мумкин.